Afrika op de Kaart: van vervorming naar herstel

Elke keer als we naar een wereldkaart kijken, maken we een keuze over hoe wij de wereld willen zien. De eeuwenoude Mercator­projectie vergroot continenten nabij de polen en verkleint landen rond de evenaar en daarmee vooral landen op het continent van Afrika. Een urgente overstap naar de Equal Earth­projectie, waarin Afrika zijn ware omvang terugkrijgt en visuele rechtvaardigheid heerst is een belangrijke stap richting herstel, gelijkwaardigheid en het creëren van een waarheidsgetrouwe beeld van het continent Afrika.

De problematiek van de Mercator­projectie
De Mercator­projectie, uitgevonden door de Vlaamse Gerardus Mercator in 1569, was behulpzaam voor zeevaarders, omdat loxodromen recht blijven. Het diende één doel namelijk zeevaarders de mogelijkheid bieden rechte koersen uit te zetten. Maar voor het weergeven van oppervlakten is het desastreus. Landen als Groenland en Canada zwellen onnodig op, terwijl Afrika er tegelijkertijd relatief klein uitziet. Afrika is het op één na grootste continent met meer dan 30 miljoen km², terwijl Groenland slechts 2,1 miljoen km² beslaat. Op de Mercator­kaart lijken beide vergelijkbaar qua oppervlakte, terwijl Afrika bijna vijftien keer groter is dan Groenland.
Dit visuele wanbeeld voedt eeuwenoude eurocentrische narratieven en is een belemmering wat betreft het dekolonialiseren van de onjuiste denkbeelden rondom het continent Afrika.

Psychologische en culturele gevolgen
Psychologen en onderwijskundigen wijzen erop dat visuele presentaties bepalend zijn voor zelfbeeld en machtsperceptie. Wanneer Afrika op de kaart minder ruimte inneemt, zakt het zwijgend in de publieke opinie en in beleidsstrategieën. Investeerders en diplomaten zien onbewust minder potentieel, terwijl jonge Afrikanen het idee opgelegd krijgen dat hun continent marginaal is. Die cartografische onderschatting voedt een vicieuze cirkel van beperkte investeringen, geopolitieke aandacht en culturele erkenning. Dit is een zelf vervullende profetie van onderwaardering. Voor Afrikaanse kinderen bevestigt dit een gevoel van onderwaardering dat doorwerkt in onderwijs en carrièrekeuzes. Andersom wordt er aan niet-Afrikaanse kinderen een vervormd beeld van Afrika onderwezen en ook beschreven zonder dat eventuele nuances en feitelijkheden de revue passeren. 

Equal Earth als eerlijk alternatief
In 2018 introduceerden Šavrič, Patterson en Jenny de Equal Earth­projectie. Met een pseudocilindrische methode behoudt deze kaartvorm de proporties van continenten, met minimale vervorming. Afrika verschijnt in zijn werkelijke omvang, imposant naast Europa en Groenland. Kleine vervormingen zijn een bescheiden prijs voor een kaart die machtsverhoudingen niet onbedoeld consolideert. Dit is geen retorische exercitie, maar een stap in de visuele dekolonisatie van kennis.

Politieke beweging en campagnes
In augustus 2025 riep de Afrikaanse Unie (AU) alle 55 lidstaten op om de Mercatorprojectie in onderwijs, media en officiële documenten te vervangen door Equal Earth. NGO’s zoals Africa No Filter en Speak Up Africa noemen de Mercator­kaart “de oudste desinformatie­campagne ter wereld” en voeren campagnes om scholen en overheden tot actie aan te zetten. De AU heeft verder formeel een verzoek ingediend bij de VN­ secretaris­generaal om over te schakelen naar een proportioneel model. Ook de Wereldbank en NASA worden aangesproken om Mercator te vervangen in hun publicaties en software­tools.

Uitdagingen en technische aspecten
De brede adoptie van Equal Earth stuit op technische en institutionele haken. Google Maps, OpenStreetMap en andere platformen gebruiken Mercator­tiles voor snelle laadtijden en eenvoudige schaalbaarheid. Daarnaast moeten softwareleveranciers investeren in nieuwe tiles, cachingstrategieën en rendering­algoritmes. Ook educatieve uitgevers en atlasproducenten lopen tegen hogere productiekosten aan bij het overschakelen.
Deze uitdagingen zijn reëel, maar zeker niet onoverkomelijk. Rechtvaardigheid vraagt om technische wil en investeringen.

Aanpassingen in onderwijs en media
Verandering begint in de klas en in de publicatie. Lesmethodes en digitale tools kunnen worden herzien, met Equal Earth als standaard. Docenten kunnen worden getraind in de geschiedenis van kaartprojecties en kritisch geografisch denken. Daarnaast is het ook mogelijk dat kranten, televisie en online media overstappen op proportionele kaarten in infographics en rapporten. Een gecoördineerde aanpak verbreekt de vicieuze cirkel van visuele bias. Waar een wil is, is een weg! 

Implicaties voor identiteit en trots
Een kind dat leert dat zijn continent in werkelijkheid net zo groot is als Noord-Amerika, ontwikkelt een ander zelfvertrouwen dan een kind dat ziet dat Afrika “maar een smalle strook” is. De Equal Earth­kaart kan bijdragen aan een nieuw, collectief narratief namelijk Afrika als volwaardige partner in wetenschap, economie en cultuur.

Het noodzakelijke moment van verandering
Wie wacht er nog? Onderwijsinspecties, mediaredacties, internationale organisaties en techbedrijven hebben nu de kans om Mercator uit te faseren en Equal Earth als standaard in te voeren. Een kleine stap in software-instellingen of lesboeken betekent een grote sprong in wereldbeeld en beleid. Internationale organisaties zoals de VN, EU en Wereldbank kunnen overstappen op Equal Earth in hun communicatie­richtlijnen. Nationale ministers van Buitenlandse Zaken en Ontwikkelings­samenwerking kunnen op hun beurt de nieuwe standaard verplicht stellen voor geospatiale analyses.

Conclusie
Afrika verdient een eerlijke plek op de kaart. Niet als bijproduct van een 16e-eeuws navigatie­hulpmiddel, maar als volwaardige wereldregio passend bij zijn bevolkingsomvang, grondstoffenrijkdom en geopolitieke gewicht. Equal Earth in plaats van Mercator is geen luxe, maar een noodzakelijke stap richting gelijkwaardigheid. Laten wij met zijn allen die stap zetten en visuele rechtvaardigheid tot norm verheffen!