Nederland akkoord met teruggave geroofde cultuurgoederen | "De koloniale gebieden is onrecht aangedaan"

Het kabinet is afgelopen vrijdag akkoord gegaan met het advies om geroofde cultuurgoederen terug te geven aan landen van herkomst. “De oorspronkelijke bevolking van de koloniale gebieden is onrecht aangedaan door het tegen hun wil in bezit nemen van cultuurgoederen,” staat in een persbericht.

Het advies voor teruggave kwam vorig jaar van de Raad voor Cultuur en de Commissie Nationaal Kader Koloniale Collecties onder voorzitterschap van Lilian Gonçalves – Ho Kang You.

Het persbericht noemt de erkenning de eerste stap in de zorgvuldige omgang met koloniale collecties. “Vanwege de ongelijke machtsverhoudingen tijdens de koloniale geschiedenis, is er vaak sprake geweest van onvrijwillig bezitsverlies van cultuurobjecten. Het kabinet wil een bijdrage leveren aan het herstel van dit historisch onrecht door teruggave van cultuurgoederen aan landen van herkomst en het versterken van de internationale samenwerking op dit terrein.

Het citeert Minister Van Engelshoven:

“Het koloniaal verleden is een onderwerp dat vele mensen nog dagelijks persoonlijk raakt. We moeten daarom zorgvuldig omgaan met koloniale collecties. Ik vind het belangrijk dat de koloniale collecties toegankelijk zijn en vanuit verschillende perspectieven de daaraan verbonden verhalen vertellen. Dit kan ook een pijnlijke confrontatie met het onrecht uit ons verleden betekenen, een onrecht dat zich soms nog dagelijks laat navoelen. Geroofde cultuurgoederen horen daarbij niet in de Rijkscollectie thuis. Als een land dat wil, geven we het terug.”

De eerste formele teruggave van cultuurgoed door Nederland, geschiedde vorig jaar reeds, toen een uniek en zeldzaam terracotta hoofdje uit het Ifé-gebied in Nigeria werd namens de Nederlandse overheid teruggeven aan Nigeria.

Het terracotta voorwerp was op Schiphol onderschept door de Douane, Het is ongeveer 16 cm hoog en stelt een jonge vrouw of meisje met in knotjes gevlochten haar voor. Aan de stijl van het kopje is goed te zien dat het een aardewerk voorwerp uit het Ifé-gebied in Nigeria is. Het kopje werd door de Douane aangetroffen in een zending die was bestemd voor een Nederlandse particulier. De documenten die bij invoer van het voorwerp zaten, bleken niet te kloppen. Nigeria heeft de authenticiteit van het terracotta kopje bevestigd en om formele teruggave verzocht.

De secretaris-generaal van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Marjan Hammersma, overhandigde toen het voorwerp aan de Tijdelijk Zaakgelastigde, heer Kabiru Musa.

Onafhankelijke beoordelingscommissie

Het persbericht meldde dat er een onafhankelijke beoordelingscommissie komt die verzoeken tot teruggave van koloniale cultuurgoederen zal beoordelen. "Deze commissie beoordeelt of aan de hand van het herkomstonderzoek voldoende kan worden vastgesteld of er sprake is van onvrijwillig bezitsverlies." Het gaat om verzoeken tot teruggave van cultuurgoederen die in rijksbezit zijn en het verzoek moet van een staat komen. Cultuurgoederen uit rijksbezit zullen in het geval van teruggave dan worden overgedragen aan deze staat.

Drie categorieën cultuurgoederen komen in aanmerking voor teruggave aan de landen van herkomst. Als vaststaat dat een object geroofd is uit een voormalige Nederlandse kolonie zal het cultuurgoed onvoorwaardelijk worden teruggegeven. Cultuurgoederen die geroofd zijn uit een voormalige kolonie van een ander land of die een speciaal cultureel, historisch of religieus belang hebben voor een land, kunnen ook voor teruggave in aanmerking komen. In deze gevallen zal de beoordelingscommissie een afweging van belangen maken. Denk daarbij aan het culturele belang van het cultuurgoed voor het herkomstland, de betrokken gemeenschappen in de herkomstlanden en in Nederland, het belang voor de collectie Nederland, de toekomstige bewaaromstandigheden en de publieke toegankelijkheid.

Samenwerking met landen van herkomst

Een bijdrage aan het herstel van het onrecht is alleen mogelijk in samenwerking en dialoog met voorheen gekoloniseerde landen. Het kabinet verkent verdere kennisuitwisseling en gezamenlijk onderzoek naar koloniale collecties met Indonesië, Suriname en het Caribisch deel van het Koninkrijk. Nederland zet bij deze gesprekken in op toegankelijkheid en duurzaam beheer van het cultuurgoed na teruggave. Nederlandse musea en het publiek zijn eveneens gebaat bij het delen van verhalen en kennis over de collecties en de koloniale geschiedenis.