Controle Alt Delete: Staphorst een politiestaat

De politiegeweld-waakhond Controle Alt Delete zegt dat de politie in Staphorst nagelaten heeft de KOZP-demonstranten op een deugdelijke manier naar Staphorst te begeleiden en beschermen tijdens de sinterklaasintocht van zaterdag 19 november.

Het recht op vrijheid van meningsuiting en demonstratierecht zijn vastgelegd in de grondwet. Om dat recht te kunnen waarborgen had de politie )de KOZP-demonstranten moeten begeleiden en beschermen). Dat liet de politie na waardoor het demonstratierecht wederom werd geschonden. Door niet bij de bus of te laat bij de auto's op te treden gaf de politie bovendien ruim baan aan de racistische geweldplegers bij Staphorst om de KOZP-demonstranten te grazen te nemen. De demonstratie werd verboden (de bus op het tankstation in Meppel mocht niet doorrijden naar Staphorst) en de intocht van Sinterklaas en zijn zwarte pieten ging wel door. De burgemeester van Staphorst verwelkomde hen op het podium in Staphorst,” zegt de waakhond in een persbericht.

Control Alt Delete vergelijkt dit handelen met wat zou gebeuren in een politiestaat en geeft daarbij de definitie die Prodemos, het nationale huis voor democratie en rechtsstaat, hanteert voor een politiestaat: “Een politiestaat is een staat waarin de overheid doet wat zij wil. De overheid houdt zich niet aan regels en kan bijvoorbeeld bepaalde burgers voortrekken. Ook kan zij mensen opsluiten in de gevangenis, zonder dat daar een rechter aan te pas is geweest. Er is dus sprake van willekeur.”

Control Alt Delete: “Daar lijkt hier juist sprake van: de politie en de gemeente deden wat zij zelf graag wilden. De gemeente Staphorst en de politie hebben de signalen van KOZP genegeerd en niet genoeg politie ingezet om de veiligheid van demonstranten te waarborgen. De politie was aanwezig op de plekken waar zij nodig was (bij het tankstation, bij de drie auto’s), maar greep niet in (bij de drie auto’s) of reed weg (bij het tankstation). Toen de politie optrad (bij de drie auto’s) was het al te laat en was het geweld al gepleegd. Er werd niemand aangehouden, ondanks de openlijke racistische geweldplegingen waarvan de politie getuige was.

De politiegeweld waakhond reageert naar aanleiding van het incident op 19 november, tijdens welke demonstranten van KOZP opnieuw met geweld verhinderd zijn om te demonstreren tegen zwarte piet. Dit jaar bij de intocht in Staphorst. De demonstranten en waarnemers van Amnesty International, die ook aanwezig waren, werden bekogeld met eieren en vuurwerk. Auto’s werden onklaar gemaakt door banden lek te steken, de ramen te besmeuren en ruitenwissers af te breken. Geweldplegers gooiden olie op en in een auto, anderen liepen rond met brandende fakkels. Dit alles verhinderde de mogelijkheid om te demonstreren in Staphorst.

Wat zal nooit gebeuren…

Control Alt Delete:

Stel je voor dat bij het boerenprotest in Zwolle een groep demonstranten van kleur het niet eens was met verzet van de boeren tegen de dwangsommen die de provincie Overijssel oplegt aan veehouders. Stel dat demonstranten van kleur in grote getalen de boeren met geweld zouden verhinderen om te demonstreren bij het provinciehuis. Zou de politie – net als tegen KOZP-demonstranten - dan ook tegen de boeren zeggen “blijf maar lekker staan dan is alle ellende voor jullie”. Zou de politie dan ook wegrijden als een bus vol boeren klemgereden en aangevallen wordt? Zou de politie dan ook niet optreden? Zouden ze dan niemand arresteren? Zouden ze later zeggen: “we gaan hier lering uit trekken”? Sinterklaas bestaat niet. Wij denken dat dit nooit zou gebeuren, bijvoorbeeld omdat de politie meer sympathie heeft voor de boeren dan voor mensen van kleur. Politiechef Willem Woelders zei eerder over de weigering van de politie om op te treden tegen de boerenprotesten: ‘Veel politiemensen hebben begrip voor de positie van de boeren, ik ook.’

Debat in Tweede Kamer

Control Alt Delete hekelde ook dat het optreden van de geweldplegers niet leidde tot brede verontwaardiging in de gehele Tweede Kamer.

“Minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yesilgöz twitterde dat ze geschrokken is van “de wijze waarop KOZP-demonstranten door tegendemonstranten zijn belaagd.” Volgens haar mag je “nooit met geweld of intimidatie een ander de mond snoeren.” Sylvana Simons van BIJ1 stelde in de Tweede Kamer vragen hierover. Simons vroeg de Minister om niet te spreken van tegendemonstranten.

Daarnaast zei Simons: “in plaats van de [KOZP] demonstranten te beschermen [..] werd het geweld ruim baan gegeven.” En, refererend aan de eerste betoging in 2011: “Al elf jaar lang worden [KOZP-demonstranten] in elkaar geslagen door de politie of door mensen die van de politie alle kans daartoe krijgen.” Minister Yesilgöz antwoordde daarop: “Ik laat mijn politieagenten niet wegzetten alsof ze doelbewust op burgers afstappen om hen in elkaar te meppen.” Uiteindelijk dienden GroenLinks en BIJ1 Kamervragen in.

Elf jaar demonstraties tegen zwarte piet

Al elf jaar lang worden demonstranten van KOZP in elkaar geslagen door de politie of door mensen die van de politie alle kans daartoe krijgen. In Dordrecht (2011) werden Jerry Afriyie en Quinsy Gario met geweld aangehouden bij hun eerste protest tegen zwarte piet. Volgens de Nationale Ombudsman was het geweld disproportioneel en het optreden in strijd met de mensenrechten waaronder de vrijheid van meningsuiting. Sindsdien is ieder jaar geweld tegen demonstranten gebruikt of hun recht op demonstreren geschonden. In Gouda (2014) arresteerde de politie 90 vreedzame betogers. In Rotterdam (2016) werden alle 200 demonstranten opgepakt door de politie, waarbij fors geweld werd gebruikt. Volgens de rechtbank was het verbod terecht maar volgens Amnesty International schond Rotterdam hiermee de demonstratievrijheid. In Dokkum (2017) werden de demonstranten klemgereden en werd de snelweg geblokkeerd. Daarna mochten de KOZP-demonstranten van de burgemeester niet verder rijden naar Dokkum. Volgens de rechter had de gemeente dit niet mogen verbieden. Volgens NRC werden de toegangswegen naar Dokkum onvoldoende bewaakt. De zogenoemde blokkeerfriezen werden veroordeeld tot een taakstraf van 90 uur. In Eindhoven (2018) werden demonstranten bekogeld met eieren en frisdrankblikjes, onder het toeziend oog van de politie. Journalist Clarice Gargard ontving duizenden opruiende reacties naar aanleiding van haar livestream van een demonstratie tegen zwarte piet in Amstelveen (2018). Vierentwintig mensen werden vanwege deze reacties veroordeeld voor opruiing, discriminatie, aanzetten tot discriminatie en/of belediging. In Den Haag (2019) werd er een aanslag gepleegd op het gebouw waar KOZP vergaderde. Hier is niemand voor veroordeeld. In Volendam (2021) werden demonstranten - opnieuw onder het toeziend oog van de politie - bekogeld met visafval, eieren, peuken en fruit. Tot op heden is daar niemand voor vervolgd. KOZP-demonstranten zelf zijn nog nooit aangehouden of veroordeeld vanwege geweldspleging of vernieling tijdens een demonstratie: het zijn altijd vreedzame protesten geweest, ook al doet de media soms anders geloven.

Beschrijving demonstratie Staphorst

Wat er gebeurde in Staphorst ligt in het verlengde van de tien jaar daarvoor. Voorafgaand aan de demonstratie in Staphorst had KOZP een overleg met de politie en de burgemeester. KOZP stelde hen daarbij op de hoogte van de ontvangen bedreigingen en eerdere ervaringen met demonstraties tegen zwarte piet. Om die reden vroeg KOZP om goede begeleiding van de politie zodat hun veiligheid gewaarborgd zou zijn. Conform afspraak verzamelden de demonstranten in Zwolle en zouden zij onder politiebegeleiding naar Staphorst rijden. De werkelijkheid: het konvooi van negen voertuigen werd begeleid door slechts twee undercover politieauto’s. Alle chauffeurs van het konvooi kregen de instructie om niet door rood te rijden, waardoor het konvooi onderweg uiteenviel. Uit berichtgevingen blijkt dat de politie een ‘veilige route’ had uitgestippeld en routekaarten uitgeprint. Chauffeurs van KOZP waren hier niet van op de hoogte. Om onbekende redenen heeft de politie de routekaarten niet aan alle chauffeurs gegeven, aldus een woordvoerder van de politie.

Toen het konvooi uiteenviel gebeurden er twee dingen. 1) Drie auto’s kwamen terecht op een niet door de politie geplande route. Bij de afrit met de A28 werden zij opgewacht door een grote menigte mensen (‘burgermilities’ volgens Pieter Derks in NieuwsBV), van wie een deel zwart geschminkt was. De auto’s van KOZP-demonstranten en de auto van de waarnemers van Amnesty werden belaagd en vernield. De inzittenden zijn bedreigd en mishandeld. Uit een interview in de Stentor blijkt bovendien dat er ook hier, ten tijde van de geweldspleging, wel politie ter plaatse was maar dat deze niet ingreep. 2) Op de ‘veilige route’ kwam de bus met demonstranten langdurig stil te staan bij een tankstation in Meppel. Toen geweldplegers dit ontdekten reden ze de bus klem, werd de bus van de zijkant geramd waardoor een inzittende tegen het voorraam vloog en de ruit barstte. Dit alles gebeurde terwijl er een groep geweldplegers buiten de bus stond en racistische leuzen schreeuwde. De aanwezige politie bleef op afstand staan, greep niet in en liet de geweldplegers hun gang gaan, zo blijkt uit beelden. De buschauffeur wist de bus uit deze situatie te bevrijden.

Reactie politie

Volgens de politie werden zij gehinderd bij het uitvoeren van hun werk door kraaienpoten die op de weg waren gelegd en wegblokkades. Zij deden er daarom vijftien minuten over om de drie auto’s te bereiken in plaats van drie minuten. De politie gaf aan dat zij niet meer agenten wilden inzetten omdat zoveel inzet zou leiden tot een politiestaat. De politie zei ook: “We hebben het naar eer en geweten gedaan, maar het resultaat is niet goed. Daar zit onze pijn.” Over wat er gebeurde rondom de aanval op de bus bij het tankstation zegt de politie niets.

Reactie Amnesty

Amnesty International stelde dat er te weinig agenten waren en dat demonstranten onvoldoende beschermd werden. Slechts een week eerder bracht Amnesty een rapport uit waarin geconcludeerd werd dat het demonstratierecht in Nederland onder druk staat. Amnesty stelde dat burgemeesters demonstraties zien als een risico voor de openbare orde, in plaats van als de uitoefening van een mensenrecht. Dat bleek opnieuw in Staphorst. Amnesty heeft aangifte gedaan van bedreiging, vernieling en intimidatie.

Reactie Inspectie Justitie en Veiligheid

De Inspectie JenV gaat een onderzoek instellen naar het handelen van de politie in Staphorst. Volgens de Inspectie “klonk het verwijt dat de politie al jaren niet de neutrale positie inneemt die ze zou moeten innemen om demonstraties ordelijk te laten verlopen” en heeft daarom besloten om zelf onderzoek te gaan doen.