Betty Watson, winti priesteres èn onderneemster, lanceert Swit' Watra lijn nèt voor Owru Yari

Betty Watson noemt zich met trots een du uma; een vrouw die mensen helpt met hun psychische en/of spirituele problemen, door afro-Surinaamse natuurgeneeskundige rituelen toe te passen. “Du man of du uma zijn ook gewoon psychologen en psychiaters. Van oudsher gingen onze mensen naar hen toe voor raad, voor advies en genezing. Ik zie mezelf in dat licht. Ik ben iemand die adviseert. Ondersteunt en behandelt. Met als basis daarvoor mijn achtergrond in psychiatrisch werk en mijn culturele gaven die ik meekreeg bij mijn geboorte,” vertelt ze aan AFRO Magazine.

Watson had het gesprek aanvankelijk aangeknoopt om te vertellen over een nieuwe lijn aan producten die ze deze week lanceert, waaronder een Switi Watra, net voor de traditionele Surinaamse owru yari wasi, het verfrissende culturele bad aan het einde van het jaar. Ze schaterlacht en prijst haar producten aan door te vertellen dat ze hen zelf gebruikt. “Ik douche met mijn producten en ik voel me altijd heerlijk erna. Eerlijk gezegd, omdat ik ze gebruik, douche ik altijd veel te lang.”

PURU BLAKA

Betty (44) weet zich het moment nog te herinneren dat haar levenspad zich aan haar openbaarde. “Ik was 16 jaar oud en ik ontspoorde op school. Ik was opstandig en had met een ieder ruzie. Natuurlijk werd ik daardoor een drop out,” vertelt ze.

Ze vervolgt: “Mijn opa, die was toen al overleden, maar hij was in zijn leven een vooraanstaande du man geweest. In de jaarwisseling van 1994/1995 openbaarde hij zich voor mijn moeder, die zelf ook altijd actief was in Nederland als du uma en jarenlang te beluisteren op Radio Stanvaste. Zij kreeg een boodschap van mijn overleden opa die zei dat we terug moesten naar Suriname toe om winti vrij te maken. We moesten onze voorouders gaan bevrijden. Ze moesten naar het licht gebracht worden.

Zo zijn we in de zomer van 1995 naar Suriname gegaan, (en daar) hebben we een pur’ blaka ceremonie gedaan, met mijn moeder aan het hoofd van het werk. We hielden een kabra neti met dans en zang voor de overledenen. Toen kregen we de volgende dag een teken dat zij vrij waren om te gaan waar ze naartoe wilden.

En toen volgde mijn journey. Ik ben vanaf mijn 18e constant in de weer geweest. Ik krijg constant boodschappen van mijn winti en heb altijd mensen geholpen.”

Ik ben een kulturu uma, ook wel du uma genoemd. Dat wordt je niet. Dat ben je. Dat is wat je hebt vanaf je bent geboren. Dan staat dat vast. Het is de vraag hoe dat tot uiting komt als je opgroeit.

IK BRENG HET SAMEN

Betty blonk vanaf toen uit op school, rondde de hbo-opleiding Social Work af en kwam te werken in de psychiatrie. “Ik werkte als opvoedkundige en begeleider bij gezinnen. Ik had veel te maken met mensen met autisme, adhd en andere handicaps. Ik deed altijd dit soort stevige werkzaamheden, zeker toen ik uiteindelijk op gesloten afdelingen kwam in de psychiatrie moest gaan doen. Ik ben klein van stuk, maar op de een of andere manier was ik niet bang als iemand psychose kreeg. Ik wist ermee om te gaan. Mijn lichaamshouding, dat onbevreesde is altijd wel aanwezig geweest. 

En dat gebruik ik ook tijdens het natuurgeneeskundig werk nu. Wanneer ik mensen moet ondersteunen bij noodsituaties; als er mensen in trance geraken. Mijn gave die daarbij helpt is dat ik ziektes kan overnemen en wegsturen naar de duisternis.  Hierin word ik begeleid door mijn voorouders en winti. Om het werk te kunnen doen bestudeer ik de geschiedenis en de kruidenleer intensief en voer ik gesprekken met bigi sma buiten en binnen de familie.  

Dus ik ben ook psycholoog tijdens een reading, een luku. En ik moet daarbij zeggen dat niet alles waar mensen mee zitten winti problematiek is. Soms moet iemand gewoon op een andere manier hulp zoeken. Dat benoem ik dan ook. Niet iedereen zal van mij horen dat er een bakru is die je ertoe drijft om criminele dingen te doen. Daardoor zal niet iedereen zal van mij houden, want je gaat van mij niet horen wat je wil.”

“Ik ben voor transparantie,” vertelt ze openhartig verder. “Als je denkt aan een du man dan denk je aan dat stereotype mysterieuze oude mannetje in een achterkamertje. Tegenwoordig zijn we andere mensen. Je moet dingen uitleggen. Daarom ben ik altijd veel te veel tijd kwijt aan een luku. Mensen gaan hier niet weg totdat ze hun laatste vraag hebben gesteld. Ik doe dingen anders. Ik heb achter op ons erf hier in Gouda een eigen dofo gebouwd, die dient als mijn behandelkamer. Dat is mijn tempel. Ik pak het anders aan. Vroeger mochten we er niet over praten. We moesten het wegstoppen, ook omdat wat de luku man deed strafbaar was toen. Alleen de Eurocentrische manier van dingen doen, mocht. En dat wreekt zich nog.

Ik geloof dat de opleiding die ik heb gedaan en mijn werk in de psychiatrie mij hebben voorbereid op het werk dat ik nu doe. Het vult elkaar aan. Als ik mensen hier krijg, dan grijp ik ook naar mijn studie. Het staat niet los van elkaar. Ik breng het samen.”

BEËDIGD

Betty zegt dat ze hoopt lang te mogen leven om zoveel mogelijk mensen te mogen helpen met de gaven die ze heeft heb. “Dat ik zoveel mogelijk van onze cultuur uit het verdoemhoekje mag halen. Men mag weten van onze Afrikaanse Surinaamse rituelen; daar moeten we trots op zijn, net als hoe ieder ander volk trots is op zijn rituelen. Wat denk je dat de Dodenherdenking is? Of wanneer men een fles champagne kapot gooit tegen de boeg van een boot wanneer die te water wordt gelaten? We doen het allemaal,” zegt ze.

Ze gaat door: “Ik neem mijn kinderen nu al hierin mee, zodat ze niet hoeven te gaan zoeken. Als ik m’n vader en mijn moeder niet had, met alle problemen die ik had …. Onze gevangenissen zitten vol met onze broeders. Omdat het systeem hen niet snapt. Omdat zij zichzelf niet snappen. Ik word daar verdrietig van. Stel je voor wat je nog meer zou kunnen worden als je wist wie je bent …”

Betty vindt het ook triest dat er mensen zijn die du als afkodrey bestempelen; afgoderij. “Afkodrey? Hoe kan de natuur afkodrey zijn. Hoe kunnen onze voorouders afkodrey zijn? Ik word door hen geleid. Alles waarmee ik werk is van de natuur. Van de mensen waar ik vandaan kom. Wij zitten zo vast in wat we hebben meegekregen in onze opvoeding door mensen waar wij niet van afstammen … We zijn zo geprogrammeerd dat we er niet van kunnen afstappen. Dat je zo ver weg bent van jezelf. Zoals ik al zei: dingen als de dodenherdenking en champagne als een schip te water gaat. Dat zijn uitingen die men doet om te laten weten dat ze er zijn. En dat accepteren we. Er is een her-educatie nodig van mensen. Ik heb het geluk gehad dat ik ermee ben opgegroeid. Van generatie naar generatie zijn gaven overgedragen. Ik wil het doorgeven.”

Betty doet haar werk desalniettemin niet zomaar. Ze bouwde haar dofo, schreef zich in bij de Kamer van Koophandel, maar ze liet zich ook beëdigen. “Twee jaar geleden ging ik naar Suriname en daar heb ik een aantal du man bezocht en luku gedaan. Ik leerde dat het goed was zoals ik ben. Men zei ‘ga door met wat je doet.’ En ik legde een eed af en onderging wasi en rituelen, waarin ik bijvoorbeeld beloofde dat ik mijn gaven niet voor negativiteit zou aanwenden.”

ONDERNEMER

De producten die ze lanceert komen allemaal van haar bedrijf, Sisa Afiba BV. Behalve haar dofo op haar achtererf, heeft ze ook een loods in gebruik, waar ze haar traditionele producten en wellness lijn maakt.

“Mijn producten zijn een droom die uitkomt. Ik wil dat mooie van onze cultuur naar buiten te brengen. De wereld kennis laten maken met onze mooie rituelen. Ik wil het toegankelijk maken, door het makkelijk te maken in gebruik. Dit is mijn erfenis als kulturu uma. Maar ik ben ook ondernemer in hart en nieren. Ik heb mijn studie en mijn professionele achtergrond. En ik heb mijn gaven. Maar ik heb ook m’n zakelijke kant. Uit alles dat ik heb gekregen bij geboorte en mijn leven, is dit mijn product,” vertelt ze enthousiast.

De Switi Watra waar ze de markt mee betreedt, is een basis switi watra. “Alles zit erin dat je nodig hebt om tot een swit’ watra te komen. In het pakket krijg je ook rozenblaadjes mee, die je kan toevoegen. Hij komt in een flesje en dat doe je in een teil met water. Daar doe je dan je swit’ watra basis bij. Dan ben je eigenlijk klaar.”

Betty glimlacht bij de vraag wat je ermee kan. “Winti is universeel. Ik wil met mijn producten zo veel mogelijk mensen bereiken omdat ik weet wat het kan brengen. Dat ik hem nu kan lanceren, nu in mofo yari is een toevallige samenloop van omstandigheden. Het is voorzienigheid. Het moet nu gewoon. Alles valt op z’n plek. Want het is ook gewoon traditie om nu een owru yari wasi te doen. Overigens kun je een swit’ watra het hele jaar baden. Er zijn daar vele gelegenheden voor.”

Naast de Swit’ Watra komt ze ook met andere traditionele en spirituele wellness producten. “Ik ben begonnen met een hele lijn aan Swit’ Watra producten, waarin ook de rode Swit’ Sopi, witte Swit’ Sopi, orgeade, Swit’ Watra Bodywash, de Swit’ Kalebas kaars en de Krin Skin Watra. Deze lijn wordt nog uitgebreid. Volgende week krijg ik ook de kruiden binnen voor Faya Watra, geïnspireerd door mijn hoogzwangere dochter. Dus die ga ik ook verkopen. En andere theeën zoals Moringa, Marva, Sibriki wiri. Ook Surinaamse oliën ga ik verwerken in producten die nog ga produceren."

Betty: “Deze gaan allemaal live. Ik ben van plan om al het moois, de traditionele gebruiken van Suriname te brengen naar Nederland en daarbuiten. En het mooie is alles is uniek en handgemaakt.”

De lijn is te koop via de webshop van haar bedrijf op de website www.sisa-afiba.com.  Sisa Afiba is te volgen op Facebook en op Instagram.