Aruba en de prijs van een persoonlijke democratie

De afgelopen weken stond Aruba op scherp. Niet alleen door het uitgebreid besproken geval van parlementariër Mike de Meza, maar vooral ook door wat die situatie blootlegt over hoe macht, vertrouwen en angst met elkaar verweven kunnen zijn.

Achter de details van deze zaak schuilt een grotere kwestie. Eén die niet alleen over een specifieke politicus gaat, maar over een cultuur die mensen te vaak afschrikt. Juist op plekken waar we mensen het hardst nodig hebben.

Democratische afstand is er vaak niet

Wie op Aruba is opgegroeid, weet hoe klein het eiland eigenlijk is. Je haalt geen uitkering bij een “instantie”, maar bij iemand wiens dochter bij je op school zat. De agent die je beboet op Caya Betico kan de broer zijn van je ex. Alles en iedereen is met elkaar verweven.

Dat is mooi, maar het is ook kwetsbaar. Want in een samenleving die zó dicht op en bij elkaar zit, durf je niet altijd zomaar overal iets van te vinden. Kritiek heeft een echt en tastbaar gezicht, een gevolg én een familie. Dat geldt niet alleen voor het dagelijks leven, maar zéker voor de politiek.

Tegelijkertijd heeft die nabijheid ook een voordeel, want je ziet de politiek echt in actie. Je ziet wat beleid betekent voor een buurvrouw, een neef of een collega. Besluiten zijn praktisch zichtbaar en voelbaar. Democratie is op Aruba niet abstract, maar zit bij wijze van spreken aan tafel bij je oma thuis. En juist dat vraagt om een specifiek soort discipline van ons allemaal. Om de bereidheid om verantwoordelijkheid te dragen, zónder de ander meteen te breken als hij anders denkt.

Politiek als risicoberoep

Ik kom (bijna) jaarlijks terug naar Aruba. En elk jaar hoor ik iets nieuws: dat iemand zich terugtrekt, dat iemand zwijgt waar vroeger scherpe argumenten waren, dat een jong persoon “wel politiek actief wil worden” maar het toch maar laat. Want “je weet nooit wie je tegen je krijgt.”

In veel Latijns‑Amerikaanse en Caribische samenlevingen is de vertegenwoordiging van jongeren in parlementen zeer laag met gemiddeld slechts zo’n 5 %. Verder geeft rond 40 % van de jongeren aan sceptisch te zijn over democratie en een stevige meerderheid denkt dat politici vooral hun eigen belangen dienen.

Ook in eilandcontexten zoals die van Aruba is actieve participatie zeldzamer dan je zou willen. UNESCO en UNDP waarschuwen dat institutionele barrières, gebrek aan bewustwording en wantrouwen jongeren ertoe brengen om buiten de politiek te blijven.

Op Aruba is iets vergelijkbaars aan het handje: hoewel er weinig harde cijfers zijn, zie je in gesprekken en gedrag dat veel jongeren aarzelen om te participeren: te veel gedoe.

Vertrouwen als randvoorwaarde

Vertrouwen in de politiek groeit niet door perfectie, maar door eerlijkheid. Door het idee dat je fouten kunt toegeven zonder dat je kop eraf gaat. Dat je een standpunt mag hebben, zonder dat je meteen als vijand wordt gezien. En dat je het volk kunt dienen, ook als je niet uit de juiste barrio, of fam komt.

Juist daarom deed de recente kwestie rond de integriteitstoets van De Meza zoveel stof opwaaien. Niet alleen om de inhoud, maar om het gevoel dat er dingen gebeuren buiten het zicht. Zonder enige uitleg of transparantie en zonder dat iemand weet wie beslist, waarom, of op basis waarvan.

In een grote rechtsstaat is dat al wrang (en gebeurt dat ook overigens, laat ik daar héél duidelijk over zijn). Maar in een kleine samenleving, waar iedereen elkaar kent, wordt dat al snel beangstigend.

Hoe dan wél?

We moeten het hebben over transparantie, maar ook over veiligheid en nog meer specifiek, over politieke veiligheid. Want als jongeren zich alleen nog veilig voelen buiten de politiek, of zelfs buiten het eiland, dan ondermijnen we onze eigen toekomst.

Dit kan bijvoorbeeld helpen:

- Duidelijke procedures: niet alleen wetten, maar heldere stappen die voor iedereen gelden, ongeacht naam of partij. Recente signalerende rapporten adviseren om vage processen te verscherpen, omdat die leiden tot onzekerheid en verminderde rechtsbescherming.

- Onafhankelijke screening: los van de zittende macht en met toetsing die transparant en uitlegbaar is. Niet wie je kent, maar wat je doet moet tellen.

- Politieke moed belonen: mensen die de politiek in willen, moeten worden gesteund. Niet alleen met woorden, maar met bescherming, coaching en toegang tot een netwerk.

Educatie over democratie: op scholen, in buurthuizen, op social media. Niet als saaie les, maar als gesprek. Wat is het? Waarom is het kwetsbaar? Hoe bescherm je het?

Aan de politicus

Iedere politicus weet het: macht op Aruba ís persoonlijk. Juist daarom moet je dubbel zo helder zijn over hoe je beslist, waarom, en voor wie. Niet om jezelf te verdedigen, maar om ruimte te maken voor anderen. Wil je dat jongeren meedoen? Start dan met het normaliseren (en dus ook accepteren) van kritiek, het actief begeleiden van jonge geïnteresseerden, en het beschermen van tegenspraak, ook als die uit een ‘verkeerde’ hoek komt.

Een prachtig eiland met grote dromen

Ik schrijf dit vanuit Nederland. Maar mijn hart ligt op Aruba. In de hitte, de geur van zee, de smaak van pastechi keshi op de vroege ochtend. En ik wil dat mijn nichtjes straks wél durven meedoen. Dat ze hun idealen niet opbergen uit angst. Dat ze in een land wonen waar macht controle kent, maar geen wraak.

Dat vraagt om een volwassen rechtsstaat, ook op een klein eiland. En dat begint met eerlijk naar onszelf kijken.