Regisseur Matt Kay, over de documentaire ‘Run to the Source’ over Martin Johnson

Matt Kay, de regisseur van de documentaire ‘Run to the Source’ over Martin Johnson, trail runner en ambassadeur van Patagonia, deed onlangs een vraaggesprek over de film.

---

Hoi Matt, kun je ons iets meer over vertellen?

Het is een film van 35 minuten film, waarin we MJ volgen tijdens zijn poging een recordtijd neer te zetten voor de run van 296 km langs de Theems. Hij probeert om dit in één keer te doen en hij wordt gevolgd hem tijdens zijn voorbereiding en de trainingen. Behalve dat, is Martin niet alleen geïnteresseerd in hardlopen, hij komt tijdens het project ook veel meer te weten over de historische banden tussen Groot-Brittannië - en dan vooral de Theems - en het Britse Rijk en het kolonialisme. Hij onderzoekt welke invloed deze banden hebben gehad op zijn Jamaicaanse geschiedenis en erfgoed, en ook op het mijne. We dachten in eerste instantie aan een film van 15 à 20 minuten, maar toen we begonnen met filmen en ik meer leerde over MJ's wereldbeeld bleek dat veel te kort. Dit verhaal gaat over leren, doorzettingsvermogen en uitdagingen.

Hoe werkte je samen met MJ en zijn gezin?

Toen ik voor het eerst met MJ afsprak, zaten we midden in de coronacrisis. Bij mensen thuis langsgaan was lastig, ook al hielden we ons strikt aan de veiligheidsmaatregelen. De jongste zoon van MJ, Ned, heeft het syndroom van Down. We wisten niet hoe hij zou reageren op vreemde mensen met mondmaskers op in zijn eigen huis, maar hij vond het helemaal oké. Hij gaf ons een paar high fives en daarna konden we beginnen met filmen.

Ik probeer de personen in mijn films altijd eerst te leren kennen. Zo heb ik, voordat de opnames beginnen, een beter idee van wie ze zijn en welk verhaal ik probeer te vertellen. Daarna begin ik al vrij snel met filmen, zodat ze daar aan gewend raken. Zo heb ik het ook met MJ aangepakt en eigenlijk ging het daarna vanzelf.

Het record voor deze 186 Engelse mijl, oftewel bijna 300 km, breken is echt een enorme fysieke uitdaging, zelfs voor MJ. Waren er momenten tijdens de opnamen dat je je zorgen om hem maakte?

Jazeker. Hij wilde niet langer dan 40 uur over de run doen dus we waren letterlijk non-stop bezig. Het was een enorme opgave, ook voor mij. Na ongeveer 200 kilometer, ergens in Oxford, kreeg hij het echt moeilijk. Hij had blaren onder zijn voeten. Iemand probeerde de blaren door te prikken en zijn schoenen weer aan te doen. Op dat moment zei iemand: "Je bent er bijna, je hoeft nog maar 100 kilometer”, wat neerkomt op bijna drie marathons. Je kunt er met je verstand niet bij dat je er dan 'bijna' bent. En hij had al de hele nacht gelopen, het begon net licht te worden. Hij bleef altijd positief, maar ik kon zien dat hij het moeilijk had. Op dat moment wist ik niet hoe alles zou gaan lopen.

Bij documentaires werk je vaak naar een doel toe. Maar je moet er ook voor zorgen dat de film, ook als het doel niet wordt gehaald, toch de moeite waard wordt. Voor mij draait het in ieder geval niet alleen om het resultaat, maar meer om het hele proces. En zolang je je op dat proces concentreert en dat kan laten zien, en de mensen leert kennen en om ze gaat geven, dan geef je ook een stukje van jezelf en maakt het niet zoveel meer uit of hij het record breekt of niet.

Muziek is een belangrijk onderdeel van deze film. Kan je ons het verhaal achter de muziek vertellen?

Voor mij is muziek altijd een belangrijk onderdeel van een film. Ik besteed daarom veel tijd aan gesprekken met componisten en het uitzoeken van muziek. Een van mijn vrienden, Kyan, had pas een nummer gemaakt dat Lonely River heet. Ik vond dat wel passen bij de docu omdat we MJ in veel van de beelden in zijn eentje langs een rivier zien lopen. Bovendien wilde ik de verschillende invloeden gebruiken die mensen uit de zwarte Britse gemeenschap hebben gehad op de muziek in Engeland. Onze componist Leon-Jean Marie heeft fantastisch werk verricht en het concept echt omarmd. Er komt jazz in voor, maar ook neoklassieke muziek en soul. En er zit ook wat moderne Grime in onder invloed van beats en hiphop. Ik was echt op zoek naar een geluid dat je in een bepaalde gemoedstoestand brengt waarin je nieuwe dingen wilt ontdekken en wilt leren.

En poëzie speelt ook een belangrijke rol in de film. Kan je ons daar wat meer over vertellen?

Ik heb een zwak voor archiefbeelden, maar heb dat nooit veel gebruikt in mijn films. Ik wilde graag wat minder bekende beelden gebruiken van zwarte mensen in het VK, zowel van voordat de eerste Caraïbische emigranten in 1948 die met de Windrush aankwamen, als erna. Op school leerden we over de burgerrechtenbewegingen in Amerika, maar niet over vergelijkbare acties in mijn eigen land, zoals de Bristol Bus Boycott en de Mangrove Nine. Ik wilde wat van die bijzondere archiefbeelden opnemen in de film. Daarom vroeg ik de dichter Safiya Sinclair om een stuk te schrijven over de rivier en het kolonialisme, en hoe deze twee met elkaar verweven zijn. Het is de eerste keer dat ik poëzie gebruik in een film en ik vind het een hele prettige manier om beschouwende momenten te creëren. Mensen luisteren, kijken naar archiefbeelden en krijgen de tijd om na te denken over het verhaal wat MJ wil vertellen.

Aan de hand van persoonlijke en politieke ervaringen nu en in de afgelopen 70 jaar onderzoekt de film hoe het is om een persoon van kleur te zijn in het Verenigd Koninkrijk. Veel mensen die achter de camera bijdroegen aan het verhaal waren van diverse etnische afkomst. Kan je ons vertellen hoe jij je inzet voor meer diversiteit? Ik doel dan zowel op de mensen van wie de verhalen worden verteld als de mensen die de verhalen vertellen.

Diversiteit is belangrijk voor mij. Het wordt vaak gezien als iets dat ook nog even moet worden afgevinkt, iets dat je moet doen om het 'goed' te doen. Op dat soort momenten wordt er niet nagedacht over de kansen die diversiteit biedt. Mensen met verschillende achtergronden en verschillende levenservaringen zorgen voor verschillende perspectieven en ideeën op de set en hun de omgeving. De filmwereld, en met name de documentaire als genre, richt zich vooral op witte mannen. Ik probeer jonge, talentvolle mensen een ervaring te geven die ze anders misschien niet op hadden kunnen doen. Dit soort ervaringen geeft hen vertrouwen om meer van dit soort dingen te doen.

Wat wil je de kijkers meegeven?

Als filmmaker wil je dat mensen betrokken worden en dingen leren die ze nog niet wisten. Hopelijk krijgen ze wat mee over de band tussen zwarte mensen en Groot-Brittannië, en vooral met betrekkking tot de rivier. Het belangrijkste vind ik dat mensen van de film genieten en ik hoop dat ze nog iets van leren. Ik werk niet op basis van vaste doelen of boodschappen, want dat kan het filmproces beïnvloeden of zelfs aantasten. Ik probeer altijd onbevooroordeeld te zijn en een genuanceerd beeld te geven. En ik hoop dat het publiek bewondering heeft voor de ongelofelijke uitdaging die MJ is aangegaan en zijn ambitie om ervoor te zorgen dat meer mensen van kleur zich comfortabel voelen in het buitenleven.

Met je filmbedrijf en je werk heb je een reputatie opgebouwd dat je documentaires maakt over mensen die zeer maatschappelijk bewust zijn. Waar word je als filmmaker persoonlijk door gedreven?

Ik vind het heerlijk om mensen te ontmoeten en naar nieuwe plekken te gaan. Eigenlijk is de camera gewoon een geweldige manier om heel nieuwsgierig te mogen zijn. Het is een excuus om naar allerlei plekken te gaan waar ik anders nooit zou komen, van gevangenissen tot sumoworstelwedstrijden voor vrouwen, tot 50 uur hardlopen langs de rivier. Het is een fantastische manier om allerlei verschillende levens te laten zien. Op sociale media gaat het vaak om reacties. Bij documentaires is er meer ruimte voor balans en context. Je krijgt de mogelijkheid om je echt in een onderwerp te verdiepen. Ik laat me leiden door mensen en probeer zowel de schoonheid als de problemen in beeld te brengen. Die worden soms beide over het hoofd gezien.