Orville Breeveld over Zwarte vergeten figuren in de Europese geschiedenis

Ooit gehoord van Joseph Bologne, de ‘Zwarte Mozart’? Of van Mary Seacole, de ‘andere Nightingale’? En wie kent de vooruitstrevende beeldhouwer Edmonia Lewis of de joods-Surinaamse kunstschilder Josef Nassy die verbluffende werken maakte tijdens gevangenschap in nazi-Duitsland? Vanaf zondag 26 februari zendt de NTR een gloednieuwe serie uit over kleurrijke figuren in de Europese geschiedenis die in hun eigen tijd furore maakten, maar al spoedig daarna werden vergeten: Nieuwe blik terug. De serie is bedacht en wordt gepresenteerd door Orville Breeveld, die hiermee belangrijke historische personen aan de vergetelheid wil ontrukken. 

Als we uit moeten gaan van de Europese geschiedenis die we op school hebben geleerd, zijn er in de geschiedenis geen belangrijke figuren van kleur. Vroeger als kind moest ik dan noodgedwongen inspiratie uit Amerikanen als Martin Luther King en Malcolm X halen,” zegt Orville Breeveld.

Als musicus reisde hij de afgelopen twintig jaar door Europa en ontdekte dat er wel degelijk Zwarte historische personen zijn die een belangrijke rol hebben gespeeld op tal van gebieden. Van wetenschap tot kunst, van de krijgsmacht tot religie. Langzamerhand ontdekt Nederland zijn slavernijverleden, maar los van de slavernij zijn er ook positieve  historische verhalen over mensen van kleur waar Nederlanders kracht uit kunnen destilleren.

De slavernij is zeker niet onze enige gezamenlijke historische identiteit. Onze gezamenlijke geschiedenis is veel omvangrijker en inspirerender dan de huidige geschiedenis ons wil laten geloven,” aldus Orville Breeveld.

Breeveld reist in de voetsporen van zes kleurrijke, intrigerende figuren en onderzoekt hun rol in de samenleving van hun tijd. Wie waren zij? Hoe zag hun leven eruit? En waarom werden ze vergeten? En vooral: kunnen hun levens ons inspireren tot een ‘nieuwe blik terug’?

Uitzendingen: van zondag 26 februari t/m 2 april 2023, wekelijks om 19.25 uur op NPO 2. Productie: Interakt Productions

Aflevering 1 (26 februari): Joseph Bologne, de zwarte Mozart

Op afbeeldingen zien we hem met fraaie pruik, geheel naar de mode van zijn tijd: Joseph Bologne Chevalier de Saint-George (1745-1799), zoon van een Franse plantage-eigenaar en een tot slaaf gemaakte moeder. Als 10-jarige komt hij vanuit Guadeloupe naar Frankrijk. Daar ontpopt hij zich als virtuoos componist en violist, maar ook als schermkampioen én kolonel in het Franse leger. Ruim 200 jaar lang is zijn werk onder het stof van de geschiedenis verdwenen, maar daar lijkt nu verandering in te komen. Er is zelfs een film over hem gemaakt. Wie is deze alleskunner? Waarom gingen veel van zijn composities verloren? En wat is er waar van het verhaal over zijn rivaliteit met Mozart? 

Aflevering 2 (5 maart): Edmonia Lewis, beeldhouwen voor de vrijheid

Ze lijken op het eerste gezicht vrij traditioneel, de marmeren beelden van Edmonia Lewis (1844-1907). Maar schijn bedriegt: qua thematiek zijn ze hun tijd ver vooruit. Ze verbeelden het losbreken van de slavernij, de trots van de Native Americans, de strijd voor vrijheid. De titels van sommige van de beelden getuigen daarvan: ‘Hiawatha’, ‘Indian Combat’, ‘Forever Free’. Lewis is van Inheems-Amerikaanse en Afro-Amerikaanse afkomst en moet in haar leven vele obstakels overwinnen. Zoals een pijnlijke rechtszaak als ze tijdens haar studie wordt beschuldigd van het vergiftigen van haar medestudenten. Een paar jaar later vertrekt ze naar Rome en begint ze een nieuw leven. Met succes.

Aflevering 3 (12 maart): Josef Nassy, schilderen in gevangenschap

Kunstschilder Josef Nassy (1904–1976) is getuige van de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Terwijl hij gevangen zit in een interneringskamp, legt hij het zware, uitzichtloze leven van de mensen om hem heen vast. Het zijn schilderijen die ook nu nog tot de verbeelding spreken. Nassy weet het lijden in krachtige penseelstreken te vangen. Maar hoe komt deze Surinaamse schilder van joodse afkomst, inwoner van België maar met de Amerikaanse nationaliteit in het kamp terecht? Orville Breeveld begint zijn zoektocht in Suriname, waar Nassy de eerste veertien jaar van zijn leven woont. Daarna neemt Nassy’s leven een aantal opmerkelijke wendingen.

Aflevering 4 (19 maart): Mary Seacole, de andere Nightingale

Iedereen kent Florence Nightingale, maar wie kent die andere grote verpleegkundige en pionier uit de 19e eeuw? Mary Seacole (1805-1881) vervult een soortgelijke rol in dezelfde tijd en in hetzelfde conflict, de Krimoorlog. Toch is haar naam maar bij weinigen bekend. Mary leert het vak van haar Jamaicaanse moeder, die genezer is. Haar vader is een Schotse militair. Vanuit haar eigen verpleeghotel in de Krim bezoekt ze de  slagvelden, verzorgt de gewonde soldaten en redt zo vele levens. En dat allemaal met haar eigen financiële middelen. Dat breekt haar ook op, want na de oorlog heeft ze niets meer en wordt ze in Londen failliet verklaard. Maar daarmee eindigt haar verhaal niet.

Aflevering 5 (26 maart): Anton Wilhelm Amo, filosoof tussen Afrika en Europa

Het werk van de Ghanees-Duitse filosoof Anton Wilhelm Amo (ca. 1703-ca. 1759) heeft raakvlakken met dat van andere grote denkers uit zijn tijd, zoals Leibniz en Descartes. Maar zijn werk is overschaduwd door zijn levensverhaal. Ten onrechte. Toegegeven: dat levensverhaal is schokkend. Als vierjarige wordt hij door de West-Indische Compagnie naar Amsterdam vervoerd en ‘cadeau gedaan’ aan een Duitse hertog. Hij blijkt een begaafde jongen, een talenwonder en een intellectueel die al snel naam maakt als filosoof en docent in de wijsbegeerte aan de universiteiten van Halle en Jena. Toch besluit hij op zeker moment terug te keren naar zijn geboortegrond. Waarom?

Aflevering 6 (2 april): Angelo Soliman, vrijmetselaar in Wenen

Angelo Soliman (ca. 1721-1796), geboren als Mmadi Make in het huidige Nigeria, wordt als kind tot slaaf gemaakt en naar Europa gebracht. Een halve eeuw later is hij een van de meest gerespecteerde inwoners van Wenen, een man van cultuur, bevriend met vorsten en andere hooggeplaatsten. En lid van de vrijmetselarij, dat met rituelen omgeven genootschap dat streeft naar een betere wereld door geestelijke ontplooiing. Maar na zijn dood blijft er van die hooggestemde idealen niet veel over. Zijn lichaam wordt opgezet en tentoongesteld als curiositeit. Hij wordt gereduceerd tot een voorbeeld van de ‘nobele wilde’. Een pijnlijke geschiedenis, die Orville Breeveld in deze aflevering onderzoekt.