De Marronvrouwen die voor vrijheid streden | Een vergeten hoofdstuk

Uit een bijdrage van AH Runs 

"Ma Paanza strijkt met haar handen door haar dikke haren. Tussen de vlechten voelt ze de kleine rijstkorrels die ze daar gisteren zorgvuldig in heeft verstopt. Elke korrel is een belofte: van voedsel, van overleving, van vrijheid. Met haar kind op de rug en een machete in de hand stapt ze het pad op, weg van de plantage, de toekomst tegemoet."

Dit is geen legende, maar een van de talloze verhalen over Marronvrouwen: vrouwen die, na hun ontsnapping uit slavernij, in de 18e en 19e eeuw vrije gemeenschappen stichtten in het binnenland van Suriname. Hun namen en daden werden eeuwenlang overschaduwd door mannelijke krijgers en koloniale archieven. Maar een nieuwe narratief herontdekt hun sleutelrol.

Dagelijks verzet als levenswerk In de geschiedschrijving over de Marrons wordt het verzet vaak verbeeld als een gewapende strijd in het woud. Maar voor vrouwen was vrijheid geen eenmalige uitbarsting. Het was een dagelijkse praktijk. Ze verbouwden voedsel als onafhankelijkheidsverklaring; rijdt, cassave en maïs niet voor de plantage, maar voor hun eigen gemeenschappen. Door zaden in hun haar of doeken te verbergen, ondermijnden ze de koloniale economie en legden ze de basis voor voedselsoevereiniteit. Ze tonden spiritueel en cultureel leiderschap; de archieven zwijgen hierover maar orale tradities vertellen hoe vrouwen Afrikaanse geneeswijzen, liederen en rituelen levend hielden. Ze schiepen zo een spirituele infrastructuur die de gemeenschap samenbond. Ze hadden sociale macht: In dorpen waar vrouwen schaars waren, bepaalden zij vaak zelf met wie ze een gezin vormden. Hun keuzes beïnvloedden de groei en de stabiliteit van de hele samenleving. Elke maaltijd, elke geboorte, elk ritueel was een daad van verzet.

Vrouwen met naam en toenaam

Hun verhalen zijn niet vaag of anoniem. Ze klinken nog altijd in de gemeenschappen die ze stichtten:

Paanza (Saamaka) verstopte rijstzaden in haar haren. De rijstsoort ‘Ma Paanza’ die daaruit voortkwam, wordt nog steeds verbouwd. Tjowa (Matawai) stak met haar kind een kolkende rivier over om het eerste Matawaidorp te stichten. Sapali en Ana (Ndyuka) kozen eigenhandig voor vrijheid en bouwden een nieuwe gemeenschap. Ma Baapa (Ndyuka) bracht rijst mee naar Moengo en legde de basis voor voedselvoorziening in het gebied. Jaja Dande (Saamaka) stond bekend om haar diplomatieke gaven; een ziekenhuis draagt haar naam. Ma Besoe en Ma Serie tekenden zelfs een vredesverdrag met de koloniale overheid.

Hun namen vormen een tegenarchief: een geheugen dat buiten het koloniale schrift tot ons komt.

Geschiedenis buiten het koloniale archief

Het meeste wat we over deze Marronvrouwenhelden weten, komt niet uit officiële documenten. Koloniale rapporten zagen Marrons vooral als een militair probleem en vrouwen hooguit als bijfiguren. De echte verhalen leven voort in mondelinge overlevering: liederen, familierituelen, vertellingen bij het vuur. Historici benadrukken dat deze orale geschiedenis geen folklore is, maar een volwaardig archief dat hun eigen perspectief centraal stelt.

Erfenis voor vandaag

De invloed van deze vrouwen reikt tot in het heden. Hun rijstvariëteiten groeien nog altijd in het binnenland, hun rituelen worden uitgevoerd bij geboortes en oogsten. En hun verhaal klinkt door in debatten over de doorwerking van slavernij en racisme.

In een tijd waarin de Verenigde Naties het tweede decennium voor mensen van Afrikaanse afkomst hebben uitgeroepen, krijgt hun strijd nieuwe urgentie. Ze tonen dat vrijheid niet alleen wordt bevochten met wapens, maar ook wordt gebouwd – in zorg, voeding, spiritualiteit en gemeenschapsvorming.

Onmisbare architecten van vrijheid

De geschiedenis van Suriname is onvolledig zonder de Marronvrouwen. Zij waren landbouwers, leiders, genezers en onderhandelaars. Ze zaaiden niet alleen rijst, maar ook toekomst.

Hun namen – Paanza, Tjowa, Sapali, Ana, Ma Baapa, Jaja Dande, Ma Besoe, Ma Serie – vragen om meer dan een voetnoot. Zij verdienen een eigen hoofdstuk in het nationale en mondiale geheugen: als de onvergetelijke architecten van vrijheid.

Bronnen: van Andel, T., Maat, H., & Pinas, N. (2023). Maroon Women in Suriname and French Guiana: Rice, Slavery, Memory. Slavery & Abolition, 45(2), 187–211. https://doi.org/10.1080/0144039X.2023.2228771 Silvia .W. de Groot. (1984). Stammoeders, priesteressen en media. Marronvrouwen in de 18e eeuw. In OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3. https://www.dbnl.org/tekst/_oso001198401_01/index.php Runs, A. (2023). Presentatie:  Afro – Surinaamse vrouwen nazaten van tot slaaf gemaakten: Veerkracht Toen en Nu. Workshop De Nationale Assemblee. Nicholaas M. Pinas. More than a Grain, Traditional Rice Cultivation in Maroon Communities in Suriname and French Guiana, Saamaka rice farmer Mariona Tiapu in her field. PhD thesis. Wageningen University, Wageningen, the Netherlands (2025)

---

Dit artikel wordt u gebracht door het Herdenkingscomité Slavernijverleden in verband met Marrondag 2025

Het Herdenkingscomité Slavernijverleden organiseert sinds 2025 de Nationale Herdenking Slavernijverleden en viering van de afschaffing van de slavernij op 1 juli in het Oosterpark in Amsterdam, en ondersteunt lokale herdenkingen en vieringen in het hele Koninkrijk: van Aruba tot Amsterdam en van Bonaire tot Groningen.

Het Herdenkingscomité Slavernijverleden zet zich in voor een waardige en inclusieve herdenkingscultuur, waarin ruimte is voor de diversiteit aan stemmen en verhalen. Vanuit dialoog, educatie en verbinding dragen we bij aan bewustwording en erkenning en werken we samen aan een toekomst waarin gelijkwaardigheid en vrijheid centraal staan.