De Marrongemeenschappen in Suriname

Door Thanya D. Fonkel

Op 10 oktober is het Marrondag, de dag waarop de nazaten van gevluchte tot slaaf gemaakten hun vrijheid en veerkracht herdenken. De Marrongemeenschappen, gevormd door Afrikanen die in de 17e en 18e eeuw de plantages ontvluchtten en in het binnenland autonome gemeenschappen stichtten, zijn levende bewijzen van verzet en culturele continuïteit. Hun geschiedenis van strijd, zelfbestuur en spirituele kracht vormt een onmisbare pijler van het Surinaamse erfgoed. Met dank aan het Herdenkingscomité Slavernijverleden staan we stil bij deze unieke bijdrage aan vrijheid en identiteit.

Marrondag heeft zijn oorsprong in de Vredesverdragen die Marrons sloten tijdens hun jarenlang gewapend verzet tegen de koloniale plantage-economie. Uiteindelijk dwongen ze het Nederlandse koloniale bestuur tot vredesverdragen, het bekendste op 10 oktober 1760 met de Ndyuka. Deze verdragen erkenden hun vrijheid, grondgebied en zelfbestuur. Deze verdragen zijn uniek: voormalige tot slaaf gemaakten die hun vrijheid letterlijk bevochten en officieel lieten vastleggen.

De Marrons zijn gemeenschappen die in het binnenland van Suriname leven, voornamelijk langs de grote rivieren. Hun voorouders vochten tegen de slavernij en eisten hun vrijheid op. Als gelijkwaardige onderhandelingspartners wisten zij in de 18e eeuw vrede te sluiten met de koloniale machthebbers. Conform deze verdragen vestigden zij zich buiten de kustvlakte en bouwden in relatieve isolatie trotse, sociaal-cultureel hechte gemeenschappen op. Die trots wordt tot op heden doorgegeven in de opvoeding, met respect voor natuur en mens als belangrijke waarden. Maar hoe manifesteren deze gemeenschappen zich vandaag in de Surinaamse samenleving?

Geschiedenis: verzet, vrede en groei

Ruim 250 jaar geleden stichtten de voorouders van de Marrons duurzame dorpsgemeenschappen, met eigen tradities en rituelen. Van de inheemse bevolking leerden zij hoe te overleven in het regenwoud. Culturele initiaties, zoals overgangsrituelen voor jongens en meisjes, dienden om jongeren op te voeden tot verantwoordelijke volwassenen die de gemeenschap versterken.

Toch verliep de ontwikkeling niet overal gelijk. Geografische ligging, contact met de buitenwereld, economische kansen, onderwijs en medische voorzieningen bepaalden mede het groeitempo. Het is daarom belangrijk om bij het schrijven over Marrons duidelijk te maken vanuit welke gemeenschap men spreekt. De zes onderscheiden groepen zijn: Saamaka, Ndyuka (Okanisi), Matawai, Kwinti, Pamaka en Aluku (Boni). Bij de achtste volkstelling in 2012 identificeerden 117.567 Surinamers zich als Marron.* Inmiddels wordt ook gesproken over Marrons in de diaspora.

Leiderschap en organisatie

Tijdens de periode van marronage ontstonden langs de rivieren verschillende groepen, elk met een eigen leider. Bij de vredesverdragen met de koloniale overheid werden deze leiders officieel erkend als Kabiten. Eén van hen werd aangewezen als grootopperhoofd of Granman, het hoogste gezag binnen de gemeenschap. Daarnaast traden basya op als uitvoerende helpers van de kapitein. De opvolging verliep traditioneel matrilineair.

Door bevolkingsgroei ontstonden steeds meer gemeenschappen. In de tweede helft van de 20e eeuw nam de invloed van de Surinaamse overheid toe en kwamen er nieuwe functies, zoals dorps- en hoofdkapiten. Na bezoeken van verschillende Granman aan West-Afrika in de jaren zeventig werd bovendien het vrouwelijke kapiteinschap ingevoerd. Tegenwoordig spelen uiteenlopende overwegingen mee bij het benoemen van een kapitein, zoals familievertegenwoordiging of bijzondere talenten. Ook in de diaspora worden nog altijd kabiten en basya aangesteld.

De Marrons in het heden

Vanaf het begin van de 20e eeuw trokken steeds meer Marrons weg uit hun traditionele woongebieden, bijvoorbeeld naar Paramaribo voor studie en werk. De overgang naar het stadsleven vergde aanpassing, onder meer door taalbarrières. Toch wisten velen zich gestaag maatschappelijk te ontwikkelen. Opvallend is de groeiende aanwezigheid van Marrons in onderwijs, politiek en ondernemerschap.

Dankzij sociale media en betere informatievoorziening groeit ook het historisch bewustzijn. De overdracht van kennis verandert, terwijl gemeenschappen zorgvuldig blijven omgaan met informatie die hun kracht beschermt—een echo van het verleden, toen het delen van te veel kennis als een risico werd gezien.

Culturele uitingen zijn inmiddels niet meer gebonden aan het binnenland. Marrons tonen hun erfgoed steeds zichtbaarder: huwelijken en initiatierituelen worden groots gevierd, traditionele klederdracht zoals de kleurrijke pangi wordt met trots gedragen en kunst en ambacht vinden nieuwe creatieve vormen. Ook kunstenaars buiten de gemeenschap raken geïnspireerd door Marronmotieven. Tegelijkertijd vormt de druk op natuurgebieden—door houtkap en goudwinning—een groeiende zorg, omdat dit de traditionele leefomgeving bedreigt.

Rollen van mannen en vrouwen

Binnen de Marrongemeenschappen waren de taken traditioneel duidelijk verdeeld: mannen kapten kostgronden, bouwden huizen en waakten over de veiligheid; vrouwen bewerkten het land, voerden het huishouden en voedden de kinderen op. Externe invloeden zorgden echter voor verschuivingen. Mannen trokken vaak weg voor werk, soms zonder terug te keren, waardoor vrouwen dubbele verantwoordelijkheden kregen.

Gaandeweg verhuisden veel alleenstaande vrouwen naar Paramaribo, op zoek naar betere economische kansen en onderwijs voor hun kinderen. Vandaag werken mannen en vrouwen in gelijke mate aan economische vooruitgang en persoonlijke ontwikkeling. Migratie blijft daarbij een uitdaging voor de leefbaarheid en ontwikkeling van de dorpen.

De Dag der Marrons

Op 10 oktober 1974 werd de Dag der Marrons voor het eerst gevierd. In 2010 werd het een officiële Surinaamse nationale feestdag, ter herdenking van het vredesverdrag met de Ndyuka. De dag eert de vrijheidsstrijd van de voorouders en viert de Marronidentiteit. De Saamaka hebben daarnaast hun eigen feestdag op 19 september.

De recente excuses van Nederland voor het slavernijverleden brachten nieuwe gesprekken op gang over de oorsprong van de Marrongemeenschappen. Eeuwenlang geïsoleerd in vrijheid, hadden velen deze directe link met de slavernij naar de achtergrond verdrongen. De zoektocht naar een gezamenlijke Surinaamse identiteit is nog gaande en vraagt dialoog tussen alle bevolkingsgroepen.

* Menke, Jack. Mozaïek van het Surinaamse volk. Volkstellingen in demografisch, economisch en sociaal perspectief. 2016, p. 86. Geraadpleegd 15 september 2015 via statistics-suriname.org.

Thanya D. Fonkel is schrijfster en sociaal-cultureel werker in Marrongemeenschappen