Vijf jaar Keti Kotitafel
Na het schrijven van het vorige stuk ging ik naar Amsterdam voor het vieren van 5 jaar Keti Kotitafel. Met dit instrument tot beter begrip tussen mensen van verschillende afkomst hebben Mercedes Zandwijken en haar partner Machiel Keestra een gouden greep gedaan. Ik heb het geluk gehad in die vijf jaar meerdere keren te zijn uitgenodigd voor een keti kotitafel (waarbij ik die van de Politie Amsterdam wel heel erg bijzonder vond) en ik ben zeer geboeid door de souplesse van dit instrument. Iedere keer wordt de vorm van de ceremonie weer aangepast aan de organisatie en de omstandigheden.
Oorspronkelijk was de tafel geïnspireerd op de joodse Seidertafel, zoals Mercedes die meemaakte bij Machiel thuis. Joodse mensen eten traditioneel voor Pesach (Pasen bij Christenen) een maaltijd waarbij zij de joodse slavernij en de uittocht uit Egypte van hun voorouders gedenken. Mercedes Zandwijken paste deze traditie aan zodat nakomelingen van tot slaafgemaakten ook het leed van hun voorouders kunnen gedenken, samen met de witte Nederlanders. Maar ik heb ook Keti Kotitafels en Tulatafels (in het geval van Antillianen) meegemaakt waar enkel nazaten van tot slaafgemaakten aanzaten.
Ook dit keer waren er evenveel witte als zwarte mensen uitgenodigd. Het aantal dient gelijk te zijn, zodat er een witte mens tegenover elke zwarte zit. Maar waar ik zat was een tekort aan zwarte mensen, dus vormde ik een trio met Klaas en Jannie uit Driemond. Jannie fluisterde me toe dat Klaas een soort burgemeester van Driemond was, de grote baas van het dorp.
Keti Koti in Driemond
Klaas vertelde mij dat hij een Keti Kotitafel wil organiseren in Driemond, dus vanavond kwam hij kijken hoe dat hier ging. Het blijkt een enorme uitdaging om een ketikotitafel te organiseren in Driemond want veel mensen daar hebben nog nooit een migrant gesproken maar hebben er wel een mening over. Tot voor kort woonden er alleen maar autochtone Driemonders in Driemond (en Klaas, hij en zijn vrouw zijn import, en dat blijf je een paar generatieslang. Mooi dat hij toch de Baas van het Dorp is geworden). Wanneer er een huis vrijkwam ging dat altijd naar een Driemonder. Maar sinds kort is de wet veranderd en moeten ook mensen van buiten kunnen intekenen op een huis. En nu komt er voor het eerst nieuw bloed bij, er komen migranten. Dat blijken veelal Surinamers te zijn.
Driemond hoort nu al 16 jaar bij Amsterdam Zuid-oost, en daar zijn de meeste Driemonders het helemaal niet mee eens. Ze weigeren gebruik te maken van de goede voorzieningen in de Bijlmer, en willen dat diezelfde voorzieningen in Driemond komen. Maar dat is natuurlijk financieel geen haalbare kaart.
Kennisinstituut Movisie vertelt vanaf het podium dat de Keti Kotitafel is uitgeroepen tot een van de beste Best practices als het gaat om het verminderen van vooroordelen. Movisie heeft er wetenschappelijk onderzoek naar gedaan en de witte ondervraagden gaven aan dat het hun blik op de andere groep echt heeft veranderd. Na 3 keer een Keti Kotitafel zijn de vooroordelen echt verminderd. De man van de Movisietafel vertelt dat een respondent zei het stokje bitterhout als aandenken te hebben bewaard om zich te herinneren dat hij minder bevooroordeeld moet zijn.
Mijn buurvrouw Aga van de andere kant fluistert: Nou dan mag ik wel een stokje meenemen voor mijn zoon. Die barst echt uit elkaar van de vooroordelen.’
Tachtigjarige blonde Jannie vertelt me over haar aangetrouwde Arubaanse nichtje. Die kan ik iets verderop aan de overkant zien zitten. Haar neef en zijn Arubaanse echtgenoot gingen op Aruba wonen, en de ondernemende Jannie besloot hen een bezoek te brengen. Op de Arubaanse luchthaven werd ze door hen afgehaald, en een van haar eerste opmerkingen was : “Wat leuk al die roetmoppen!” ik kijk haar toch een beetje geschokt aan en zeg: ‘Het woord n... kan al niet, dan kan het woord roetmop al helemaal niet. Snap je dat?’ Ja, zegt Jannie, ze besefte toen ook meteen dat het niet kon en heeft uitgebreid excuses aangeboden. Het was niet haar bedoeling geweest te kwetsen.
Maar dat hoefde niet van neef en nicht, zij waren niet gekwetst. Dus zoiets zegt Jannie niet meer, alleen haar Arubaanse nichtje begroet ze nog wel eens met ‘Lekker roetmopje van mij’ en ze kijkt vol genegenheid naar de overkant van de tafel.
Het staat hier los van maar ik moet even denken aan die, in mijn ogen, afschuwelijke kooswoordjes die verliefde Nederlanders elkaar graag geven zoals scheetje en poepie. Wat is er in vredesnaam romantisch aan die verwijzingen naar de lichamelijke functies van de achter-onderkant van het lichaam? Ik weet ook van geen ander volk dat dit doet.
Stenen opruimen
Neske Beks vertelt vanaf het podium over haar voorouders, over Sambour Sarr een koranleraar uit Senegal, de enige die kon lezen in zijn dorp.
Ze vertelt over haar stokpaardje; voorouderlijke loyaliteit. Dat is de reden waarom zij zich niet laat uitschrijven uit de Rooms Katholieke gemeente, want alle zussen van haar oma waren non. En het is ook de reden waarom het zo moeilijk is voor Nederlanders wanneer straatnamen en standbeelden van hun helden weg moeten; voorouderlijke loyaliteit. Het is een oerloyaliteit, vaak voortkomend uit bloedverwantschap. Jij bent omdat zij waren.
Ze citeert een Surinaamse gezegde uit het boek van een Hongaarse psychiater: Als je stenen op je weg laat liggen, struikelen je kinderen erover.”
Mooi. Tijd om de stenen op te ruimen dus.
Klaas, Jannie en ik praten over excuses maken, want deze viering staat in het teken van Excuses. Eerder hoorden we Machiel in een filmpje (hij zit in Pittsburg, USA) vertellen hoe jammer hij het vindt dat de Nederlandse regering zich in de vreemdste bochten wringt om maar geen exuses aan te bieden voor het leed van de slavernij. Want excuses zet de deur open voor herstelbetalingen, en dat nooit!
Klaas zegt dat je van excuses maken altijd dichter tot mekaar komt. Door het gesprek eromheen leer je elkaar beter kennen.
Het is een mooie gedachte. Excuses maken vraagt een zekere mate van eerlijkheid, kwetsbaarheid maar ook grootsheid. Op een bepaalde manier zijn kwesbaarheid en grootsheid niet elkaars tegenovergestelden, maar horen ze bij elkaar. Alleen een groots mens durft zich kwetsbaar op te stellen. Degene aan wie exuses worden gevraagd krijgt ook de kans om te groeien in grootsheid, om begrip te tonen en zich compassievol op te stellen, om vergiffenis te schenken.
En wie werkelijk vanuit het diepst van het hart excuses aanbiedt, zal ook behoefte hebben om zaken goed te maken, om wat kapot is gemaakt te herstellen, om de ander de kans te geven de achterstand in te lopen.
Het is zoals ik Jerry Afriyie zo prachtig hoorde uitleggen aan de vertegenwoordigers van het Sint Bernard- en het Oranjefonds, die dit jaar mogen bepalen welke projecten geld krijgen en mogen worden uitgevoerd in het kader van de Decade for People of African Descent. De fondsen hadden ons, het aanwezige publiek, verzekerd dat ze geen iota van hun gebruikelijke criteria zouden afwijken alleen omdat het hier projecten in het kader van de Decade betrof. Het was dus business as usual, in- en aanpassen of wegwezen.
De zaal zat er zo ontmoedigd bij dat je een mes door de lucht kon halen en er een boterham met ontmoediging mee vol kon smeren. Dat kwam trouwens ook door de gang van zaken rondom de Decade tot nu toe. Het overgrote meerderheid van het beschikbare geld werd het Ministerie van SZW aan witte organisaties gegeven.
Toen legde Jerry Afriyie alias Kno’ledge uit, dat het hier om een initiatief van de VN gaat om mensen die op achterstand zijn gezet door slavernij en kolonialisme de kans te geven die achterstand in te halen, en gelijk te komen met degenen die nu voorliggen. Als je de mensen met achterstand nu gaat beoordelen met dezelfde maatstaven als de mensen die al zolang zo ver voorliggen....dat schiet niet op.”
En voor het eerst had ik het gevoel dat woorden doordrongen tot de mensen met het geld. Een van de vertegenwoordigers zei dat ze ook bij de bijeenkomst waren om te leren en eventueel zaken aan te passen.
Terug naar de Keti Kotitafel...Klaas, Jannie en ik zijn inmiddels zo verbroederd en verzusterd dat ik hun besluit te vertellen over het woord ‘negerkraal’ van Doeschka Meijsing. Ze kennen de schrijfster niet, maar misschien, zegt Klaas, had ze het wel goed bedoeld. Hoewel hij het wel een voorbeeld van , terloops, onbewust racisme vindt, acht hij de kans toch groot dat de schrijfster het goed bedoelde en mensen misschien wel aan het denken wilde zetten. Ik wijs hem erop dat dit antwoord een vorm van in de verdediging schieten is, wanneer witte mensen meteen zeggen dat andere witte mensen het goed bedoelen. ‘Ja, maar ik ken het boek niet’zegt Klaas. Had hij het wel gekend dan had dat niets veranderd, want er is niet meer kontekst dan dit. Tot tweemaal toe herhalen we deze zetten, maar zijn positie blijft dezelfde. Jannie hoeft niets te zeggen, ik begrijp dat voor iemand die het woord roetmop liefkozend bedoeld, ‘negerkraal’ geen enkele belediging inhoudt.
Inmiddels mogen mensen uit de zaal opstaan en vertellen wat zij willen delen over de avond.
Een Surinaamse actievoerder staat op en vertelt dat ze voor het eerst oog heeft gekregen voor de witte wonden. Want niet alleen zwarten hebben wonden overgehouden aan de slavernij, maar ook witten hebben grote, pijnlijke, zwerende, etterende wonden...een aantal mensen, waaronder ik, roepen haar toe op te houden, we zijn aan het eten! Nog een keer herhaalt ze vol vuur hoe groot de witte wonden wel niet zijn.
Keti Koti aan de keukentafel
Mercedes komt even bij ons kijken. We praten over de Keti Kotitafel in Driemond. Vooral het werven van de autochtone Driemonders wordt een hele kluif. Maar dit wordt de eerste ketikotitafel waarbij zowel ouders als kinderen aan zullen zitten. En het onderwerp waarmee ze de autochtonen hopelijk aan tafel krijgen is familiegeschiedenissen. De gezinnen zullen elkaar hun familiegeschiedenissen vertellen. Weer verbaas ik me over de wendbaarheid en de flexibiliteit waarmee je de ketikotitafel kunt inzetten. Volgens mij wordt het een prachtavond daar in Driemond.
Mercedes’ zoon Elias blijkt vanavond onze kok te zijn geweest. Hij zal voortaan mee blijven werken aan de Keti Kotitafels, maar hij stelde 1 voorwaarde aan zijn moeder. "Als ik meedoe, dan moeten ook wij als gezin, ouders en kinderen, ketikotigesprekken aan de keukentafel voeren."En sindsdien zijn ook daar de taboes en moeilijke onderwerpen open en eerlijk besproken. En Mercedes biedt vanaf het podium aan om ouders die een problematische relatie hebben met een kind, te komen helpen om zo’n helend gesprek te voeren. Een soort privé keukenketikotitafel dus. Mercedes zegt dat veel zwarte gezinnen moeilijke verhoudingen hebben. Mijn blonde buurvrouw Aga sist me toe, dat dit echt niet alleen voor zwarte gezinnen geldt. Haar 29-jarige kleindochter die notabene psycholoog is wenst haar moeder en oma niet meer te spreken en niemand weet waarom.
Heel bijzonder; dat de Ketikotitafel nu ook bij je thuis kan komen. Wel een mooi initiatief. Mocht u belangstelling hebben: info@ketikotitafel.nl