Een maaltijd van betekenis
De keti-koti-drukte is voorbij. Dit jaar was ik op een wel heel speciale manier betrokken bij de voorbereidingen. Samen met Stichting Keti koti Tafel (in de persoon van Mercedes Zandwijken) reisde ik het land door (Middelburg, Groningen,Tilburg en Rotterdam) om verslag te doen van de vijf workshops die in elk van deze deze steden werden gegeven aan mensen die zelf een keti koti tafel wilden organiseren.
Mercedes Zandwijken begon tien jaar geleden met de eerste keti koti tafel. Haar partner Machiel is joods en bij hem thuis werd de seidertafel gevierd, waarbij herdacht werd dat hun voorouders slaven waren in Egypte. Toen Mercedes tegen Machiel zei dat ze wou dat wij (nazaten van de slachtoffers van de transatalantische slavenhandel) ook zo’n traditie hadden, vroeg hij waarom ze die dan niet zelf opzette.
En zo begon er een new, invented tradition’; Mercedes bedacht een nieuwe traditie. Al 10 jaar lang brengt zij mensen, wit en zwart, rond 1 juli samen aan de Keti koti tafel. Dat gebeurt inmiddels volgens een vast stramien. Er is een koor van Surinaamse vrouwen dat traditionele treurliederen en psalmen zingt.
Tegenover elke zwarte gast zit een witte gast die elkaar drie van tevoren bedachte vragen stellen. Die vragen hebben altijd te maken met hoe de restanten van het koloniale of slavernijverleden vandaag de dag nog doorwerken in ons. Voorwaarde is dat alles altijd klein en persoonlijk wordt gehouden, geen brede politieke discussies. Men eet een eenvoudig slavenmaal, (meestal bataten en gezouten vis). De toon van de avond wordt gezet door twee persoonlijke onthullingen, kon a letis, van een witte en een zwarte gast over het onderwerp.
Kleurenblind of privilegeblind?
Mercedes heeft inmiddels zo’n kleine 100 tafels georganiseerd en kent het klappen van de zweep. Zo weet ze dat er altijd een paar witte gasten zijn die zullen protesteren tegen de tafelindeling in zwart en wit. Zij wensen zo niet te denken, zij denken niet in kleur, zij zijn kleurenblind. Dat klinkt nobel, maar het helpt niet. Was je maar niet kleurenblind dan kon je zien in wat voor een bevoorrechte positie wit zich bevind ten opzichte van zwart. Men is niet kleurenblind maar privilegeblind.
Deze tafels zijn zo uitzonderlijk omdat het soms de eerste keer is dat een zwarte zijn verhaal kan doen over deze onderwerpen tegen een witte, en de eerste keer dat wit dit van een zwart mens te horen krijgt. Omdat het gesprek strak geleid wordt (zoveel minuten om te antwoorden, zoveel minuten om te reflecteren op dat antwoord alvorens een reactie te geven) praat men in goed doordachte zinnen met elkaar en is er veel aandacht voor hetgeen er gezegd wordt.
De Keti koti tafel is niet voor niets door Kenniscentrum uitgeroepen als een van de ‘best practices’ om vooroordelen te bestrijden.
Indrukwekkende lokaties om niet
Wat ikzelf een van de kostbaarste lessen vond tijdens het observeren van de workshops is dat Mercedes een dwingende eis stelt, niet zozeer aan de deelnemers alswel aan de gemeente waar een ketikotitafel plaatsvindt. De tafel moet altijd gehouden worden in een prachtige zaal; bijvoorbeeld een monumentaal pand, stadhuis of gemeentehuis, een bibliotheek,een museum, en die moet om niet beschikbaar worden gesteld. Gratis dus. Bij veel deelnemers zorgt dit voor een schok. En dan merk je hoe weinig ‘wij’gewend zijn eisen te stellen, hoe vaak we genoegen nemen met de lelijkste, meest achteraf liggende lokaties. Want die zijn voor ons betaalbaar, want dat is hoe onbelangrijk wij zijn, want dat is hoe we gewend zijn te worden behandeld. En ineens is daar iemand die zegt: Ben je gek, dit is een fantastisch evenement en die verdient een fantastische lokatie”. En zo geschiede, altijd, overal, amen! Voor Zandwijken is dit ook een doel op zich; dat zwarte mensen ontvangen worden in het land van de kolonisator in mooie, indrukwekkende zalen en dat hiermee ook het besef wordt uitgedrukt: Dit thema is belangrijk voor ons allemaal.
Tijdens de workshops zelf oefenden zwart en wit ook op hoe het straks zou gaan, aan de officiële tafel. Ze masseerden elkaars polsen met kokosolie (ook een nieuw bedacht ritueel) keken elkaar peilend aan en voelden dan meestal een band. En heel vaak hoor je de ongelofelijke zin : Het was alsof er een eeuwenoude last van me afviel. Het was alsof de ketenen verbroken werden. Ongelofelijk, en waar. Niet iedereen ervaart het zo dramatisch, maar voor zowat iedereen blijkt het achteraf een maaltijd van betekenis.