Surinaamse studenten in Nederland kampen met psychologische problemen

Het aantal Surinaamse studenten met psychologische problemen in Nederland is hoog, zo blijkt uit een rondgang langs hogescholen en psychiaters in Nederland. Surinaamse studenten komen op het spreekuur met klachten over paniekaanvallen, depressie, ADHD, gevoelens van eenzaamheid en burn-outverschijnselen. Bij de Surinaamse doelgroep wordt deze problematiek vaak niet erkend als mogelijke medische aandoening, waardoor de diagnose moeilijk of pas op latere leeftijd wordt ontdekt.

Door Miriam van Coblijn

“Het is survival of the fittest”, zegt de 25-jarige derdejaarsstudente communicatie Sabrina Rodjan aan de Hogeschool InHolland in Amsterdam. Na het overlijden van haar opa in maart vorig jaar bezocht ze op advies van haar decaan de huisarts voor psychologische hulp. Die kreeg ze van een praktijkondersteuner bij de huisarts (POH).

Rodjan heeft hindoestaanse en inheemse roots en is afkomstig uit het district Para in Suriname. Twee jaar geleden verhuisde ze naar Nederland. “De cultuur in Nederland is volkomen anders dan die van Suriname. Zelfredzaamheid is het devies”, zegt Rodjan, die momenteel stage loopt bij het Stadsdeelkantoor Oost in Amsterdam. Voor haar studie was ze nooit eerder naar Nederland geweest omdat haar vakantievisum niet werd goedgekeurd. In 2021 werd haar studievisum wel toegewezen. “Er ging een nieuwe en kansrijke wereld voor mij open”, zegt Rodjan. Maar al snel kwam ze ook in de problemen. “Ik had last van eenzaamheid en liep ik tegen vooroordelen aan. Daar moet je mee zien te leven.”

Winterdepressie

Haar eerste studiejaar stond in het teken van corona, wat de aansluiting in Nederland bemoeilijkte. “Het was een uitdaging om het digitaal onderwijs onder de knie te krijgen”, erkent Rodjan. Ze kon zich ook niet beroepen op een studentencommunity waarmee ze zichzelf kon identificeren. Het initiatief ‘SuHolland community’, opgericht in 2022 door een Surinaamse medestudente, juicht Rodjan dan ook van harte toe. “Vereenzelviging is belangrijk voor nieuwe studenten als aanmoediging om hulp te vragen. We moeten zaken waar wij tegen aanlopen bespreekbaar maken, want je stapt enorm uit je comfortzone”, zegt Rodjan.

Afbeelding

Dat gold ook voor de vierentwintigjarige Shanygne Wiebers, eerstejaarsstudente Commerciële Economie en Digitale Marketing & Sales aan de Hogeschool Den Haag. Zij kwam in de winter van 2021 uit Suriname naar Nederland en ontwikkelde hier meteen een lichte winterdepressie. Vooralsnog woont ze in bij een familielid in Rotterdam totdat ze zelf een woonruimte vindt.

“Je wordt in het diepe gegooid. Iedereen in Suriname denkt dat wij in Nederland bij kennissen of familie terechtkunnen. Dat is lang niet altijd het geval. Ook familie heeft het druk met hun eigen leven”, zegt Wiebers. In de beginperiode ervaarde ze een enorme cultuurshock. “Nederlanders zijn anders, de manier van omgang met elkaar is anders. Het is bijna alsof je op een andere planeet terechtkomt.”

Angstaanvallen en stemmingswisselingen

Vanwege de slechte economische en uitzichtloze situatie in Suriname komen er steeds meer Surinaamse studenten naar Nederland om er te studeren. Hier worstelen ze met aanpassingsproblemen en het gemis van hun familie of vrienden met wie ze een open en eerlijk gesprek kunnen voeren. Ze lopen vast omdat ze nog moeten wennen aan zelfstandig studeren, geen hulp vragen en geen gebruik (weten te) maken van de begeleiding die daarvoor beschikbaar is. Omdat veel Surinaamse studenten niet bekend zijn met hun rechten en plichten in Nederland, versterkt het gevoel van vervreemding en onmacht. Daarbovenop hebben zij soms te maken met discriminatie en niet geaccepteerd worden.

Psychiater en transcultureel therapeut is Kitty Riedewald is maar al te bekend met bovenstaande problematiek van Surinaamse studenten. Vanwege de Algemene Verordening Gegevensbescherming mag zij geen gegevens verstrekken over het aantal Surinaamse studenten in haar praktijk, maar de doelgroep zit regelmatig bij haar op het spreekuur. “Ze kunnen last hebben van angstaanvallen en stemmingswisselingen en vinden het lastig om naar anderen te luisteren”, zegt Riedewald.

ADHD, ADD en andere concentratieproblemen ziet ze ook regelmatig terugkomen. “Dat zorgt voor aandachtsproblemen, hyperactiviteit en impulsiviteit, waardoor ze moeite hebben om hun aandacht bij de les te houden.” Bij de Surinaamse doelgroep is deze problematiek vaak niet bekend als een medische aandoening, waardoor het moeilijk of pas op latere leeftijd wordt gediagnosticeerd. Dit kan een extra struikelblok tijdens de studie betekenen. Wanneer de diagnose is gesteld, kan de student namelijk een aangepaste tijd krijgen voor een tentamen. Bij de diagnose ADHD kan er rekening worden gehouden met de beoordeling voor het bindend studieadvies (BSA).

“De eerste generatie studenten ervaart een extra prestatiedruk”, merkt Riedewald. “Als gevolg van hoge verwachtingen van ouders, concurrentie met leeftijdsgenoten of de wens om een succesvolle carrière op te bouwen. Sommige studenten ondervinden discriminatie van zowel klasgenoten als docenten of begeleiders. Ze ontvangen bijvoorbeeld een te laag schooladvies of een te lage beoordeling voor een afstudeerscriptie. Voor een deel van de leerlingen kan dat reden zijn om te stoppen met de opleiding.” Artsen in opleiding spreken bijvoorbeeld weleens hun voorkeur uit voor een supervisor van kleur, weet de psychiater.

Harder, Better, Faster, Stronger

Deze maand verscheen het rapport ‘Harder Better Faster Stronger?’ van het Trimbos-instituut, het Expertisecentrum Inclusief Onderwijs en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Het rapport geeft inzicht in de oorzaken van stress en prestatiedruk van studenten in het hoger onderwijs en werd geschreven in opdracht van het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen (OCW). Daarbij is specifieke aandacht voor internationale studenten en studenten met een migratieachtergrond. Door racisme of discriminatie zijn zij kwetsbaarder voor mentale problemen zoals depressies, eenzaamheid, angstpsychoses en gedragsproblemen.

”Al langere tijd zijn er zorgen over prestatiedruk en stress bij studenten in het hoger onderwijs”, zegt Jolien Dopmeijer van het Trimos-instituut. Studenten hebben vooral last van een verlies aan zekerheid, zo blijkt uit het onderzoek. “Corona-tijdperk, geen huis kunnen vinden, hoge lasten en de klimaatcrisis. De opeenstapeling van dit soort onzekerheden leidt ertoe dat studenten stress en mentale problemen ervaren.” Om die stress te verlagen, is het daarom belangrijk om studenten weer meer zekerheid of een nieuw perspectief te bieden, stellen de onderzoekers. “Het verminderen van prestatiedruk en stress is een gedeelde verantwoordelijkheid van zowel de individuele student, de onderwijsinstellingen, overheid en maatschappij”, vult Dopmeijer aan. “Het erkennen en begrijpen van de beleving van de student is hierin essentieel.”

Internationale studenten vormen een risicogroep als het gaat over stress en prestatiedruk, blijkt uit deelonderzoeken. “De overstap van het thuisland naar Nederland wordt als stressvol ervaren. Het is lastig om huisvesting te vinden, ondanks dat dit noodzakelijk is aangezien ze niet altijd kunnen terugvallen op bijvoorbeeld de huisvesting van familieleden”, zegt Dopmeijer. Ook het vinden van een bijbaan is voor internationale studenten lastig. Niet alleen vanwege de taal en een kleiner sociaal netwerk in Nederland, maar ook omdat internationale studenten niet zomaar mogen werken vanwege de visumbeperkingen.

“Internationale studenten geven aan dat hun bestaan soms eenzaam is. Er zijn culturele verschillen, taalbarrières, en ze ervaren moeite met het vinden van aansluiting bij medestudenten. Ze voelen zich soms een buitenstaander”, zegt Dopmeijer. Daar bovenop komt de extra prestatiedruk en stress om aan hun familie en vrienden in het thuisland te laten zien dat ze een goede keuze gemaakt hebben om in Nederland te gaan studeren. “Zeker wanneer de familie veel geld heeft neergelegd om de studie mogelijk te maken”, zegt Dopmeijer. “Sense of belonging en mentale gezondheidsvaardigheden zijn daarom cruciaal voor het welzijn van studenten met een migratieachtergrond.”

Surinaamse studenten

Tijdens het spreekuur stelt psychiater Riedewald haar cliënten altijd de vraag om te reflecteren op hun ervaring. “Het kan nuttig zijn om met een vertrouwenspersoon of een professional te praten. Zo vind je manieren om met de druk om te gaan. Dat iedereen zich in mijn praktijk welkom, gehoord en begrepen voelt om problemen te bespreken is belangrijk voor mij. Dan is er écht verbinding.”

In de therapieën die ze aanbiedt probeert de psychiater zoveel mogelijk cultuur sensitief te werk te gaan. Ze beroept zich daarom niet alleen op de ‘dominante westerse psychiatrie’. Ook andere denkwijzen blijken nuttig in haar praktijk. “Soms beschikken Nederlandse collega’s over te weinig interculturele competenties om gepast om te gaan met het groeiend cliëntenbestand met een migratieachtergrond”, zegt Riedewald. Interculturele competentie is het vermogen om te communiceren met mensen uit verschillende landen, waarbij geen van hen superieur is aan de ander.

“Studenten met een migratieachtergrond vinden niet altijd makkelijk hun weg in de Nederlandse hulpverlening, of ze vallen vaker vroegtijdig uit het traject”, stelt Riedewald. Deze cliënten ziet de psychiater vervolgens bij haar op het spreekuur verschijnen. “Een databank met therapeuten van kleur en of migratieachtergrond kan hierbij helpen.”

Helft studenten in Nederland ervaart psychische klachten Uit de Monitor Mentale gezondheid en Middelengebruik Studenten Hoger onderwijs uit 2021 blijkt dat de helft van de studenten (51%) psychische klachten (zoals angst en somberheid) ervaarde, van wie 12% in ernstige mate. Het mentaal welbevinden, waartoe behoort veerkracht, positieve mentale gezondheid en levenstevredenheid, van studenten is niet in balans. Er blijkt bovendien een samenhang te zijn tussen het mentaal welbevinden en psychische klachten: bij studenten met een sterke positieve mentale gezondheid of veerkracht komen minder vaak psychische klachten voor. Studenten met een migratieachtergrond ervaren meer stress en prestatiedruk dan andere groepen. Specifieke cijfers voor studenten met een Surinaamse achtergrond of nationaliteit zijn niet beschikbaar.

Vitaliteit en een goede mentale gezondheid zijn cruciale ingrediënten voor een leuk en effectief studentenleven. Dat beaamt ook Jimera Koorndijk, studentenwelzijnadviseur aan de Hogeschool Rotterdam en projectleider bij Suconnect, een organisatie die zich inzet voor het studiesucces van Surinaamse studenten in Nederland.

“Suconnect doet aan wat wij noemen ‘Pre-boarding’, voorbereiding in Suriname, en ‘On-boarding’, begeleiding in Nederland. Dit doen we in samenwerking met verschillende organisaties”, zegt Koorndijk. De organisatie heeft een speciaal buddy programma waarbij studenten uit Suriname gekoppeld worden aan ervaringsdeskundigen in Nederland voor de persoonlijke begeleiding. Daarnaast organiseert Suconnect formele en informele bijeenkomsten om studenten, professionals en onderwijsinstellingen te informeren en adviseren op het gebied studievaardigheden en studiesucces voor de Surinaamse doelgroep.

Buddysysteem

Oud-student Jake Raijman (30) begon in 2010 aan zijn studie fysiotherapie aan Hogeschool Rotterdam en is nu een buddy bij Suconnect. Hij probeert nieuwe Surinaamse studenten wegwijs te maken in de stad Rotterdam.  Zijn eigen verwachtingspatroon over Nederland was niet hoog toen hij hier zelf kwam studeren. “Veel studeren, kou, weinig centen en vaak binnenblijven, dat was mijn beeld van Nederland”, zegt Raijman. Vanaf dag één bemachtigde hij een studentenkamer. “Qua cultuur was het eerst even wennen, maar op de Hogeschool ging dat makkelijk. Rotterdam is multicultureel, waardoor ik eenvoudig kon inburgeren.” Toch keerden enkele van zijn Surinaamse medestudenten na een paar maanden terug naar Suriname. Zij hadden last van de hoge prestatiedrang en heimwee naar Suriname, vertelt Raijman. Zelf bezocht hij ook meerdere malen een psycholoog op de universiteit. “Daar heb ik mentaal veel baat bij gehad. Ik ervaarde meer stress dan thuis in Suriname, een hoger onderwijsniveau en een zakelijke omgangscultuur. Persoonlijk had ik wel mijn huiswerk goed gedaan en was ik heel gemotiveerd om hier te slagen”, zegt hij.

Afbeelding

Dat laatste is ook meteen de reden dat hij in de moeilijke beginperiode heeft doorgezet. “Het was vooral een kwestie van acclimatiseren, letterlijk en figuurlijk. Sociaal contact met andere Surinaamse studenten heeft mij ook goed geholpen. Inmiddels zit ik prima in mijn vel.” Vaak is het voor studenten een opluchting te merken dat ze niet de enigen zijn die worstelen met zaken als financiële problemen, fysieke of mentale beperkingen en twijfels over hun studiekeuze.

In Rotterdam vinden steeds meer studenten hun weg naar studentenwelzijnadviseur Koorndijk: “Nu kloppen studenten met een specifieke hulpvraag aan omdat zij zijn doorverwezen door de onderwijsinstelling of een medestudent. Vaak is het al genoeg om hen met andere studenten in contact te brengen, maar soms is er ook advies, begeleiding of doorverwijzing nodig naar een schooldecaan of (studenten)psycholoog”, zegt Koorndijk. Er valt volgens haar nog een wereld te winnen bij het creëren van meer bewustzijn over de mentale problematiek bij studenten met een migratieachtergrond.

Snollebollekes, tikkies en tompouces

Eerstejaarsstudente Wiebers, die momenteel in Den Haag studeert, vond enorm veel mentale steun bij Koorndijk tijdens haar studie in Rotterdam. “Ik deed erg mijn best om aansluiting te vinden met Nederlandse studenten, maar er was niet altijd een vanzelfsprekende klik”, vertelt Wiebers. Blondharige studenten met blauwe ogen gingen ver van haar vandaan zitten. Alleen studenten van Marokkaanse, Turkse en Surinaamse origine kwamen bij haar in de buurt. “Ik studeerde thuis in mijn eentje en had geen idee hoe ik het leren aan moest pakken. Ik raakte in paniek.” Vanwege een negatief studieadvies aan het einde van haar eerste jaar, moest Wiebers verplicht stoppen met haar opleiding aan de Hogeschool Rotterdam. Het jaar daarop begon ze aan dezelfde studie bij de Hogeschool Den Haag. “Ik raak steeds meer gewend en ingeburgerd. Het studeren gaat mij nu ook prima af,” vertelt Wiebers.

Afbeelding

Tijdens de officiële onthulling van ‘Moments Contained’ een reusachtig bronzen beeld van een jonge, gekleurde vrouw van de Britse kunstenaar Thomas J Pryce op het plein voor het Centraal Station van Rotterdam, hield Wiebers in juni 2023 nog een gevoelige toespraak voor een groot publiek. “Dit beeld herinnert mij voortdurend aan de obstakels die ik tijdens mijn studie heb moeten overwinnen”, zei ze destijds. “Het breekt met de gebruikelijke representatie in openbare ruimten. De krachtige symboliek die erachter schuilgaat spreekt mij aan: het beeld belichaamt veerkracht, zelfvertrouwen en kwetsbaarheid. Het herinnert mij eraan dat ik zelfverzekerd en trots mijn weg mag gaan, ongeacht verwachtingen van anderen.”

Door leuke dingen met vrienden, collega’s en buren te ondernemen voelt derdejaars communicatiestudente Rodjan zich inmiddels ook meer thuis in de Nederlandse cultuur. “Ik stuur ‘tikkies’, eet tompouces en spreek maanden op voorhand af met vrienden in Suriname wanneer ik op vakantie ga. En door mee te gaan naar typische Nederlandse feestjes ga ik nu los op Snollebollekes”, lacht ze. (Snollebollekes is een feestact uit het Brabantse Best, red.) Rodjan haar advies aan anderen die worstelen met mentale problemen? “Socializen, sporten, reizen, vrijwilligerswerk doen, werken en niet bang zijn om dingen in je eentje te ondernemen.”

Dit artikel is onderdeel van de serie ‘Surilines’, een onderzoek naar de banden tussen Suriname en Nederland in de aanloop naar vijftig jaar onafhankelijkheid. Bezoek de website www.surilines.nl voor meer informatie. Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten en het Lira Auteursfonds Reprorecht.